AVRUPA BİRLİĞİ FONLARI VE TÜRKİYE’ NİN KULLANABİLECEĞİ MALİ
KAYNAKLAR
Sedef ŞAHİN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA-2007
T.C.
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İKTİSAT ANABİLİM DALI
AVRUPA BİRLİĞİ FONLARI VE TÜRKİYE’ NİN KULLANABİLECEĞİ MALİ
KAYNAKLAR
Sedef ŞAHİN
Danışman: Prof. Dr. Muammer TEKEOĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ADANA-2007
Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,
Bu çalışma, jürimiz tarafından İktisat Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ
olarak kabul edilmiştir.
Başkan: Prof. Dr. Muammer TEKEOĞLU
(Danışman)
Üye: Doç. Dr. Harun BAL
Üye: Yrd. Doç. Dr. Keramettin TEZCAN
Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.
...../..../....
Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ
Enstitü Müdürü
Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil
ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri
Kanunu’ ndaki hükümlere tabidir.
TEŞEKKÜR
Tez çalışmamın hazırlanması sırasında, değerli bilgi ve tecrübelerini benden
esirgemeyen tez danışmanım Prof. Dr. Muammer TEKEOĞLU’ na; değerli hocalarım Doç.
Dr. Harun BAL ve Yrd. Doç. Dr. Keramettin TEZCAN’ a; beni daima destekleyen babam
Hüseyin ŞAHİN, annem Güler ŞAHİN ve ağabeylerim Bülent ŞAHİN, Berkant ŞAHİN, kız
kardeşim Selin ŞAHİN’ e; yardımlarını hiç esirgemeyen değerli dostlarım Başak Gül
AKTAKAS, Fatma YAĞŞİ, Selin TAŞYİYEN, Öztunç ERGİN, Veysel ŞİMŞEK’ e;
Çankaya Üniversitesi araştırma görevlilerinden Hasan Bahadır TÜRK’ e; değerli bilgilerini
paylaşmaktan çekinmeyen Yrd. Doç. Dr. Hakkı ÇİFTÇİ ve Hünkar Karahan TÜRK’ e;
İİBF2006YL22 no’ lu projem için gereken harcamaların karşılandığı Bilimsel Araştırma Fonu
çalışanlarına; Sosyal Bilimler Enstitüsü çalışanlarına ve her zaman yanımda olan diğer tüm
dostlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
i
ÖZET
AVRUPA BİRLİĞİ FONLARI VE TÜRKİYE’ NİN KULLANABİLECEĞİMALİ
KAYNAKLAR
Sedef ŞAHİN
Yüksek Lisans Tezi, İktisat Anabilim Dalı
Tez Danışmanı: Prof. Dr. Muammer TEKEOĞLU
Eylül 2007, 102 sayfa
Ekonomi literatüründe tartışılan konulardan biri, Avrupa Birliği’ nden Türkiye’
ye sağlanan mali yardımların yeterli düzeyde olup olmadığı ve sağlanan bu mali
yardımlardan Türkiye’ nin ne derecede yararlanabildiğidir.
Konu ile ilgili yapılan araştırmalar neticesinde, AB’ den sağlanan mali
yardımların Ankara Anlaşması (1963)’ nın yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar
geçen süre içerisinde yapısının ve kullanım şeklinin taraflar arasındaki ilişkiye paralel
olarak değişme gösterdiği ve söz konusu yardımların diğer ülkelere yapılan yardımlarla
karşılaştırıldığında eşit ve yeterli düzeyde olmadığı saptanmıştır. Buradan hareketle
ülkemizin AB’ den geçmişten günümüze kadarki süreçte sağladığı mali destek, Türkiye’
nin bu mali desteklerden ne ölçüde yaralandığı ve yaralanabileceği, güncel kaynakları
ve mali desteklerin kullanımı ile ilgili Türkiye’ de nasıl bir yapılanmanın oluşturulduğu
incelenmiş ve çıkan sonuç yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Avrupa Birliği Fonları, mali yapılanma, KOBİ,
proje, mantıksal çerçeve matrisi.
ii
ABSTRACT
THE EUROPEAN UNION FUNDS AND FINANCIAL RESOURCES THAT
TURKEY CAN USE
Sedef ŞAHİN
M.A.Thesis, Department of Economics
Supervisor: Prof. Dr. Muammer TEKEOĞLU
September 2007, 102 pages
One of the main contraversial issues in economics is whether financial aids
given to Turkey by the European Union (EU) is adequate and in what degree Turkey
can benefit from these aids.
As a result of the survey concerning the issue, it is indicated that in a time period
from Ankara Treaty (1963) until now, the structure and the ways of using the aids given
by the EU have been shifted in the parallellism with the relationship betwen parties. It
is also higlighted that in comparasion with the aids given to other countries, the
amaount of the EU aids granted to Turkey is not equal and adequate. By moving from
this conclusion, in this study, the EU aids given to Turkey and to what extent Turkey
has been benefited from these aids are examined from a historical perspective. In what
degree Turkey can use these financial aids and what the ongoing organizational
structure in Turkey is about the using of financial aids are also discussed.
Key words: The European Union, The European Union Funds, financial structure,
small and medium size enterprise (SME), project.
iii
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖZET………………………………………………….……………...……………...….....i
ABSTRACT…………………………………………….……………..………………......ii
TABLOLAR LİSTESİ........................................................................................................v
GİRİŞ…………………..……………………………….………….....……………….......1
BİRİNCİ BÖLÜM
FON KULLANIMLARI AÇISINDAN AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
1.1. AB Mali Yardımlarının Tanımı ve Hedefleri....................................................................3
1.2. AB Mali Yardımlarının Türleri ve Analizi.......................................................................5
1.2.1. AB Bütçesinden Yapılan Mali Yardımlar..….....….................…………………...5
1.2.1.1. Üye Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar…….…...…..………..…………..6
1.2.1.1.1. Tarım Harcamaları..…....……..…………….............................6
1.2.1.1.2. Yapısal Harcamalar……………...…….…………….....……...7
1.2.1.2. Aday ve Üçüncü Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar…....…………...…...8
1.2.1.2.1. Dış Faaliyetlere Yönelik Harcamalar…………....…..……...…9
1.2.1.2.2. Katılım Öncesi Mali Yardımlar..…………...…………..........11
1.2.2. Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Aracılığı ile Sağlanan Mali Yardımlar…….…15
1.3. Mali Kaynak Kullanımında Tarihsel Süreç………..…………..………………..…..…17
1.3.1. Adaylık Öncesi Dönem (1964-1999)………..………...............………….……..19
1.3.2. Adaylık Dönemi (1999-2006)…………………..…...........……………….…….26
1.3.3. 2007 ve Sonrası Dönem……..........………………..…..………………………..31
1.4. Mali İşbirliği Sürecinde Türkiye’deki Yapılanma…..................…………..…………..34
1.5. Mali Yardımların Diğer Aday Ülkelerle Karşılaştırılması………..…….....…..............36
iv
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’ NİN AB FONLARINDAN YARARLANABİLECEĞİ ALANLAR VE FON
KULLANIMINA YÖNELİK ÇABALAR
Sayfa No
2.1. Türkiye’ nin Katılımına Açık Olan AB Yardımları........................................................46
2.2. Türkiye’ nin Katılabileceği Bölgesel Programlar ve Sınır Ötesi İşbirliği.......................53
2.3. Türk KOBİ’ lerine Yönelik Program ve Projeler…….……...........................................62
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PROJELENDİRME SÜRECİNDE İLKELER VE TÜRKİYE AÇISINDAN
SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. Proje Döngüsü Yönetimi.................................................................................................70
3.2. Proje Döngüsü Aşamaları...............................................................................................71
3.3. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı ve İşleyişi………..……..........…………………………72
3.4. Proje Kriterleri ve Proje Hazırlama……………...………...…………..…………….....77
3.4.1. Proje Teklifi Hazırlığı Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar…………...77
3.4.2. Projelerin Başarısızlık Nedenleri………....……………………….……...……..79
3.5. Türkiye’ den Sunulan Projelerin Bir Değerlendirilmesi.......……………….………….80
SONUÇ………………………………………………………………………………...…..95
KAYNAKÇA…………………………………………………………………….………...97
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………………...….102
v
TABLOLAR LİSTESİ
Sayfa No
Tablo-1. Gümrük Birliği Öncesi Mali Yardımlar (1963-1995)………………………… .20
Tablo-2. Gümrük Birliği Dönemi Mali Yardımları (1996-1999)……………………….. 23
Tablo-3. Adaylık Sürecinde AB’ den Sağlanacak Mali Yardımlar
(1999- 2006).........................................................................................................27
Tablo-4. 2000-2006 Döneminde AYB’ nin Türkiye’ ye Sağladığı Mali Yardımlar……..31
Tablo-5. 2007-2010 Döneminde Türkiye’ ye Ayrılması Muhtemel Mali Yardım
Miktarları ……...……………………………………………………….............34
Tablo-6. Protokol Döneminde Yardım Oranları……………………………….………....37
Tablo-7. Avrupa Birliğinin Üçüncü Ülkelere Yönelik Mali Yardımları
(Milyon Euro)……………………………………………………..…..…..….…38
Tablo-8. 1990-2006 Döneminde Avrupa Toplulukları Genel Bütçesinden
Genişlemeye Ayrılan Hibe Nitelikli Mali Yardımlar (Milyon Euro)..…………39
Tablo-9. AB’ ye Üye Olan 10 Ülke İçin Katılım Sonrası Harcamalar…….…..………....39
Tablo-10. 1964-2004 Döneminde Türkiye’ ye Sağlanan Hibe Nitelikli Mali
Yardımlar...........................................................................................................40
Tablo-11. 1990-2002 Döneminde Avrupa Yatırım Bankası’ ndan Genişlemeye
Ayrılmış Krediler…...…………………………………………………………42
Tablo-12. Bölgesel Kalkınma ve Sınır Ötesi İşbirliği Programları.…………...………...62
Tablo-13. AB ve Türkiye’ de (DİE’ ye göre) KOBİ Tanımlarının Karşılaştırılması.........62
Tablo-14. Mantıksal Çerçeve Matrisi………………………………...…………………..73
Tablo-15. MEDA Dönemine Ait Projeler…………….....………………………….........82
Tablo-16. 2002-2004 Yılı AB Projeleri……....………………………………………..... 84
Tablo-17. 2005 Yılı AB Projeleri……………...……………………………………....... 91
Tablo-18. 2005 Yılı AB Projeleri…..………………………………….…………….….. 93
GİRİŞ
Avrupa Birliği, üye ve aday ülkelere yönelik mali destek sağlamaktadır. Avrupa
Birliği’ nin bu ülkelere fon ve mali kaynaklar aracılılığıyla yardımda bulunmasındaki en
önemli amaç yardımda bulunduğu ülkeleri AB standartlarına ulaştırarak ortak bir AB
bilinci yaratmaktır. Avrupa Birliği’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteği ise, Türkiye’ nin
31 Mayıs 1959’ da AET’ ye ortak üyelik başvurusunun ardından 1963 yılında taraflar
arasında imzalanan Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girmesiyle başlamıştır.
AET, ortaklık anlaşması gereğince Türkiye ekonomisinin hızla kalkınmasını
sağlamak ve Türkiye’ nin “ortaklık ilişkisi” nden doğan yükümlülüklerini yerine
getirmesine destek olmak amacıyla Türkiye’ ye mali yardımda bulunmayı taahhüt
etmiştir.
Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar geçen süre
içinde (40 yılı aşkın bir süre) topluluğun Türkiye’ ye sağladığı mali yardımların yapısı
ve kullanım şekli taraflar arasındaki ilişkiye paralel olarak gelişme ve değişme
göstermiştir. AB’ nin Türkiye’ ye yönelik mali yardım mekanizmalarını değiştirmesinin
sebebi ilk olarak, mali protokoller sisteminin zaman içinde proje temelinde kredi-hibe
sistemine dönüşmesi, ikinci olarak Türkiye’ nin 6 Mart 1995 yılında Ortaklık Konseyi
Kararı ile Gümrük Birliğine girmesi, üçüncü olarak Türkiye’ nin 1999 yılında Helsinki
Zirvesi’ nde aday ülkeler kapsamına alınması ve son olarak 3 Ekim 2005 tarihinde
Türkiye ile müzakerelere başlama kararının alınması olarak gösterilebilir.
AB’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteği üç şekilde olmaktadır; birincisi hibe
nitelikli yardımlar, ikincisi Avrupa Yatırım Bankası kredileri, üçüncüsü ise Topluluk
programlarıdır.
Bu çalışmayı yapmamdaki amaç; AB’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteğinin
amacı ve bu mali desteklerin sınıflandırılması, Türkiye’ nin kamu, özel sektör, sivil
toplum kuruluşları, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) gibi çeşitli
kuruluşların finansmanı için AB’ den sağladığı desteği geçmişten günümüze kadar
incelemek ve Türkiye’ nin bu mali desteklerden ne ölçüde yaralandığı ve
2
yaralanabileceği güncel kaynakları ve ayrıca mali desteklerin kullanımı ile ilgili
Türkiye’ de nasıl bir yapılanma oluşturulduğu, eşgüdüm sorunlarının olup olmadığını
araştırmaktır.
Çalışma üç bölümden oluşmaktadır; birinci bölümde fon kullanımları açısından
AB-Türkiye ilişkileri, ikinci bölümde Türkiye’ nin AB fonlarından yararlanabileceği
alanlar ve fon kullanımına yönelik çabalar, üçüncü bölümde ise projelendirme sürecinde
ilkeler ve Türkiye açısından sonuçları değerlendirilmiştir.
3
BİRİNCİ BÖLÜM
FON KULLANIMLARI AÇISINDAN AB-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
1.1. AB Mali Yardımlarının Tanımı ve Hedefleri
Dünyanın en başarılı ekonomik birleşme hareketi olarak görülen Avrupa Birliği
(AB), güçlü ve zayıf ekonomilerin bir araya gelmesi sonucu oluşmuştur. Bu bağlamda
AB, kuruluşundan itibaren daha güçlü bir mali yapıya kavuşmak ve birliğin ortak
politikalarının finansmanını sağlamak amacıyla üye ve üye olmayan ülkelere yönelik
kurucu antlaşmalarda yer alan şart ve kriterlere ek olarak, 1 Ocak 1993 tarihindeki
Maastricht Zirvesi’ nde ekonomik ve parasal birlik için bir takım kriterler getirmiş, 22
Haziran 1993 tarihinde yapılan Kopenhag Zirvesi’ nde ise aday ülkelerin tam üyeliği
için ekonomik, siyasi ve topluluk müktesabatına uyum kriterleri getirmiştir (Polat,
2004:61). Birlik, bu kriter ve şartların yerine getirilebilmesi amacıyla ilgili ülkelere mali
yardımlarda bulunmaktadır. Bu mali yardımlar ise üye ülkelerin yararlandığı fonlar,
aday ülkelerin yararlandığı fonlar ve AB’ nin değişik nedenlerle ilişkide bulunduğu
ülkelere sağladığı yardımları içeren fonlardan oluşur (Yıldız ve Yardımcıoğlu,
2005:76).
AB Fonları, AB ortak bütçesinden AB’ ye aday ve üye ülkelere ve bu ülkelerin
çeşitli bölgelerinin, ekonomik kalkınmalarına yardımcı olmak ve yaşam standartlarının
yükselmesini sağlamak amacıyla yapılan maddi destektir (www.ibb.gov.tr).
Avrupa Birliği mali yardımları; birliğin hedeflerine ulaşma yolunda, karşılıklı
dayanışma ilkesine dayalı olarak, gelişme ve refahı tüm topluluğun coğrafyasına
yaymayı esas alan faaliyetler bütünü şeklinde tanımlanabilir (Süngü, 2004:78).
AB’ de mali yardım konusu, 25 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa
Kömür ve Çelik Topluluğunun kurucu antlaşmasında ilk kez ayrı bir başlık olarak ele
alınmıştır. Bu antlaşmaya göre komisyon, topluluk içi girişimlere hibe niteliğinde
yardımlar sağlayarak yatırım programlarının yürütülmesine destek olabilecektir. 1 Ocak
1958 yılında yürürlüğe giren Avrupa Atom Enerjisi Topluluğunu kuran antlaşmada ise
antlaşmanın kapsadığı konulara ilişkin olarak, araştırma veya yatırımın finansmanına
4
yönelik kredi sağlanabileceğine yer verilmiştir. Aynı tarihte imzalanarak yürürlüğe
giren Avrupa Ekonomik Topluluğunun kurucu antlaşmasında da mali yardım konusuna
yer verilmiştir. Bu antlaşmaya göre, bir ortak pazarın kurularak üye ülkelerin ekonomi
politikalarının birbirine yaklaştırılıp uyumlu hale getirilerek toplulukta yer alan ülkeler
arasındaki sıkı ilişkilerin ve yüksek yaşam standartlarının hızla arttırılması
amaçlanmıştır. Topluluk bu amaçlara ulaşmak için bir Avrupa Sosyal Fonunun ve yeni
kaynakların yaratılması ile topluluğun ekonomik genişlemesine yardımcı olmak
amacına yönelik bir Avrupa Yatırım Bankası (AYB)’ nın kurulmasını kararlaştırmıştır
(Karabacak, 2004:69-70).
Topluluğun kuruluşundan günümüze kadar olan bu süreçte ekonomik, sosyal ve
felsefi düşüncelerdeki değişmeler sonucunda mali yardımların çeşitliliği ve önemi daha
da artmıştır.
AB’ nin mali yardımlarla hedeflediği; eğitim, çevre, ulaştırma, turizm, ticaret,
sanayi, savunma, vergi, yapısal vb. ortak politikalarla bölgesel kalkınmışlık
farklılıklarının giderilmesi, rekabet güçlerinin arttırılması, sürdürülebilir ekonomik
büyüme, kalkınma ve refahın sağlanmasıdır.
Bu bağlamda AB mali yardımları, yukarıda bahsettiğimiz bu ortak
politikalarının finansmanını sağlayarak ortak bir AB bilinci yaratma amacı taşır.
AB mali yardımlarının niteliğine bakacak olursak; AB mali yardımlarının
ekonomisi güçlü ülkelerden ekonomisi zayıf ülkelere doğru olduğu görülmektedir. Mali
yardımlardan yararlanma açısından birlik içindekilerin dışarıdakilere göre birkaç
gömlek üstün olarak mali yardımlardan yararlandığını, birlik dışındakilere yapılan mali
yardımların ise kaşıkla verilip kepçe ile geri alınan yani birlik lehine elde edilen
kazanımlar olarak yorumlanmaktadır (Süngü, 2004:80).
AB bütçesinin %90’ nı üzerindeki kısmı üye ülkelere yöneliktir. Hibe
niteliğindeki yardımların %5-8 civarındaki kısmı AB üyesi olmayan ülkelere yöneliktir.
Bu orana, genel bütçe dışında üye ülkelerin katkılarıyla yapılan oluşturulan Avrupa
Kalkınma Fonu (AKF) kaynakları da ilave edilirse bu oran toplam %7-10’ a
yükselmektedir. AYB kredilerinin %85-90 civarındaki kısmı üye ülkelere yönelik iken
5
%7-12 civarındaki kısmı ise üçüncü ülkelere verilmektedir. Üçüncü ülkelere verilen bu
kredilerinin bir kısmı ise genel bütçe garantisi altındadır (Bilici, 2004:76-77).
1.2. AB Mali Yardımlarının Türleri ve Analizi
AB mali yardımları temel olarak AB bütçesinden ve AYB’ den sağlanan mali
yardımlar olarak ele almak mümkündür. AB bütçesinden yapılan mali yardımları
Birliğe üye ve üye olmayan ülkelere yapılan mali yardımlar açısından ele almak
mümkündür.
1.2.1. AB Bütçesinden Yapılan Mali Yardımlar
AB üyeleri tarafından belirlenen siyasi ve ekonomik hedeflere ulaşmak için
kullanılan en etkili araçlardan biri AB bütçesidir (www.ktu.edu.tr). Üye ülkeler
arasındaki ekonomik gelişmişlik farkını azaltarak siyasi ve ekonomik bütünleşmeyi
kuvvetlendirecek ortak politikaların finansmanı bütçenin önemli bir bölümünü oluşturur
(Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:78).
AB Bütçesinin gelir kalemleri büyük ölçüde üye ülkeler tarafından sağlanan
kaynaklardan oluşmaktadır. Bununla birlikte 2000-2006 mali perspektifinde gelir
kaynakları toplamının AB üye ülkelerinin toplam GSMH’ nın %1.27’ sini geçmemesi
kararlaştırılmıştır (www.ktu.edu.tr).
AB bütçe gelirleri, üye olmayan ülkelerden alınan tarımsal vergiler, üye
ülkelerin topladıkları KDV ve üye ülkelerin GSMH’ na göre belirlenen bütçe katkı
payından oluşmaktadır.
AB bütçe harcamaları ise tarımsal harcamalar, yapısal harcamalar, dış
faaliyetlere yönelik harcamalar, katılım öncesi yardımlar, iç politika harcamaları ve
idari harcamalardan oluşmaktadır. Bu çalışmada AB bütçe harcamalarından iç politika
harcamaları ve idari harcamalara değinilmeyecek, bunların dışındaki diğer harcama
kalemlerine birliğin üye ve üye olmayan ülkelere yaptığı mali yardımlar başlığı altında
değinilecektir.
6
Ayrıca şunu da belirtmek gerekir ki; bütçenin kesinleşmesi açısından Avrupa
Konseyi’ nin zorunlu harcamalarda, Avrupa Parlementosu’ nun ise zorunlu olmayan
harcamalarda son sözü söyleme yetkisi vardır. Bu yetki paylaşımı bütçe büyüklüğü
olarak hemen hemen %50’ lik bir bölüşümü ifade etmektedir. Zorunlu harcamalara
örnek olarak tarımsal harcamaları, zorunlu olmayan harcamalara da yapısal harcamalar
ve 3. ülkelere yapılan yardımları örnek olarak verebiliriz (Bilici, 2004:71).
1.2.1.1. Üye Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar
Üye ülkelere yönelik mali yardımlar, tarımsal ve yapısal harcamalar şeklindedir.
Üye ülkeler, tarımsal harcamalar kapsamında Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti
Fonu’ ndan, yapısal harcamalar kapsamında ise Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti
Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Balıkçılık Yönverme
Fonu ve Uyum Fonu’ ndan yararlanmaktadırlar.
1.2.1.1.1 Tarım Harcamaları
Ortak Tarım Politikası (OTP) çerçevesinde tarıma ayrılan kaynaklar AB
bütçesinin en büyük gider kalemini oluşturmaktadır. Başlangıçta tarım harcamalarına
AB bütçesinin tamamına yakın kısmı ayrılırken günümüzde bu oran %45 civarındadır.
Tarım sektörüne ayrılan bu fonlar, Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu
(ATYGF)’ dur. Bu fonun %90 gibi önemli bir kısmı garanti bölümüne %10 civarındaki
kısmı ise yönverme bölümüne ayrılmıştır (Karabacak, 2004:73). “Fonun garanti kısmı
harcamalarına örnek olarak; tarım ürünü fiyatlarının garanti edilen seviyenin altına
düşmesi durumunda yapılacak destekleme alımlarını, ihraç edilen ürünün uluslar arası
pazarlardaki fiyatı göz önünde tutularak verilen destekleri ve topraklarını nadasa
bırakanlara yapılan yardımları verebiliriz” (Bilici, 2004:74).
Kısaca bütçenin en büyük harcama kalemi olan bu fon, birliğin belirlediği
kurallar çerçevesinde, AB’ nin ortak tarım politikasının en önemli uygulama aracı
olarak temel tarımsal ürün piyasalarının düzenlenmesini sağlamaktadır (Yıldız ve
Yardımcıoğlu, 2005:81).
7
1.2.1.1.2 Yapısal Harcamalar
Yapısal harcamaların temel amacı, AB’ nin geri kalmış bölgeleri arasındaki
ekonomik ve sosyal gelişmişlik farkları azaltmaktır.Yapısal harcamalar, uyum fonu ve
şu dört yapısal fondan oluşmaktadır; Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti fonu,
Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Balıkçılık Yönverme Fonu.
Yapısal harcamaların toplam harcamalar içindeki oranı 2001 yılı itibariyle
%37.5’ a ulaşmıştır. Bu oranın önümüzdeki yıllarda tarım harcamalarının azalmasına
paralel olarak daha da yükselmesi beklenmektedir (Bilici, 2004:75).
AB, üye ülkelere 2000-2006 dönemi için 18 milyar ECU’ luk kısmı Uyum Fonu,
195 milyar Euro’ luk kısmı Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu,
Balıkçılığı Yönlendirme için Mali Araç ve Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti
Fonu’nun Yönverme bölümü olmak üzere toplam 213 Milyar Euro’ luk bir mali yardım
öngörmüştür. Bu fonlara ilişkin bazı özellikler şu şekildedir:
Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu Yönverme Bölümü; bu fon,
tarımda modernizasyon ve yapısal gelişmeye destek olmak için kırsal yörelerin
altyapısının geliştirilmesi, çiftliklerin ıslahı gibi amaçlar için kaynak sağlamaktadır.
Avrupa Sosyal Fonu; topluluğun sosyal politikalarının ana öğesi konumunda
olan bu fon istihdam yaratma, işçilerin çalışma koşullarının ve yaşam standartlarının
iyileştirilmesi gibi amaçlar taşır.
Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu; 1975 yılında kurulan bu fonun amacı birliğin
farklı bölgeleri arasındaki kalkınmışlık farklarını azaltarak bu bölgelerdeki sanayilerin
yeniden yapılandırılması, altyapı yatırımların ve KOBİ’ lerin desteklenmesi ve istihdam
yaratılmasıdır (Bilici, 2004:75). Bu fonun kaynakları Ulusal Programlar, Topluluk
İnsiyatifleri ve Yenilikçi Eylemler olmak üzere üç şekilde kullanılmaktadır.
Ulusal Programlar; önerilerini bölgesel kalkınma planları veya program
dökümanı halinde Komisyona sunan ülkelere verilen ve fonun %90’ ını oluşturan
harcamalardır (Karabacak, 2004:75).
8
Yenilikçi Eylemler; Fonun %1’ ini oluşturan bu eylemler bölgesel kalkınma
stratejilerinin kalitesini yükseltmeye yönelik projelerin hazırlanmasını amaçlar
(Karabacak, 2004:75).
Topluluk İnsiyatifleri; AB tüm ülkeleri etkileyen sorunlara ortak çözümler
bulmak üzere topluluk insiyatifleri olarak bilinen 4 özel programdan 2’ si olan Interreg
III (üye ülkeler arasındaki sınır ötesi ve bölgeler arası işbirliğinin geliştirilmesine
yöneliktir) ve URBAN II (Gerilemekte olan kentsel alanların geliştirilmesine yöneliktir)
ABF tarafından finanse edilmektedir (Karabacak, 2004:75).
Balıkçılık Yönverme Fonu; 1994 yılında balıkçılık sektörüne yönelik bir fon
oluşturularak bu sektördeki rekabeti arttırıcı yapıların gelişmesi, altyapıların
finansmanı, ürün kalitesinin arttırılması, hijyenik şartların topluluk standartlarına
yükseltilmesi için teknik yardım ve finansman desteği sağlamaktadır.
Uyum Fonu; Maastricht Antlaşmasında uygulanması kararlaştırılan ve Edinburg
zirvesinde alınan kararla da yürürlüğe girmesi sağlanan ve ilk defa 1993 yılı bütçesine
konulan bu fonun kuruluş amacı topluluğun göreceli olarak daha fakir dört ülkesinin
ekonomik ve parasal birlik hedefine hazırlanmasına yardımcı olmaktır (Bilici, 2004:76).
Fonun amacı, üye ülkeler arasındaki gelişmişlik farklarını azaltarak, ekonomik ve
sosyal uyumun gerçekleştirilmesini sağlamaktır.
1.2.1.2. Aday ve Üçüncü Ülkelere Yönelik Mali Yardımlar
AB, kendi dışındaki ülkelere siyasi, ticari ve ekonomik nedenlerle mali
yardımlarda bulunmaktadır.
Üye ülkelere yönelik mali yardımlar AB bütçesinin %95’ ini oluştururken,
geriye kalan %5’ lik kısmı ise üye olmayan ülkelere yöneliktir. Bu yardımlar hibe
şeklinde olup bu yardımların yanında Avrupa Kalkınma Fonunda da üçüncü ülkelere
yardımlar sağlanmaktadır. Bu bağlamda AB’ nin üye ülkeleri dışındaki ülkelere toplam
%7-8 düzeyinde hibe sağlamaktadır (Bilici, 2002:43. Aktaran: Gençkol, 2003:29).
Ayrıca AB, kredi kaynaklarının %7-12 düzeyindeki kısmını da üçüncü ülkelerin
kullanımına sunmaktadır (Bilici, 2004:76).
9
AB’ nin kendi dışındaki ülkelere mali yardımda bulunması siyasi ve ticari
nedenlerinin yanında AB içinde barış ve istikrarın sağlanması gibi daha çok kendi
lehine olan amaçlar taşır. AB’ nin kendi dışındaki ülkelere mali yardımda bulunmasının
ilk nedeni siyasidir. AET, kuruluş yılı olan 1957’ de kurucu ülkelerden dördünün
(Fransa, Belçika, Hollanda ve İtalya) o yıllarda halen sömürge ülkelere sahip olması ve
bunun sonucu olarak kendilerine siyasi olarak bağımlı olan bu ülkelere karşı
sorumluluklarını yerine getirmek zorunda kalmalarıdır. İkinci neden ise ticari amaçtır.
Sömürge sahibi olan dört ülke sömürgeleriyle olan çok sıkı ticaret ilişkilerini canlı
tutabilmek için onlara ticari ayrıcalıklar vermişlerdir. Diğer bir neden ise; AB, çevre
ülkeler ve global çapta dünya ülkelerini de kapsayan bir barış ve istikrar ortamı
oluşturarak AB içindeki barış, istikrar ve bütünleştirmeyi sağlamlaştırmayı
amaçlamıştır (Gençkol, 2003:30-31).
Bu bağlamda bu bölümde AB bütçe harcama kalemleri içerisinde yer alan dış
faaliyetlere yönelik harcamalar kapsamında Afrika, Karayip ve Pasifik ülkelerine,
Bağımsız Devletler Topluluğuna Asya ve Latin Amerika Ülkelerine, Akdeniz
Ülkelerine ve katılım öncesi yardımlar kapsamında; Merkezi ve Doğu Avrupa
Ülkelerine yapılan mali yardımlara değinilecektir.
1.2.1.2.1. Dış Faaliyetlere Yönelik Harcamalar
AB bütçesinde yer alan dış faaliyetlere yönelik harcamaları AB’ ye aday üye ya
da aday olmayan ülkelere yapılan yardımlar oluşturur. “Bu yardımlar çeşitli ülke veya
ülke gurupları ile işbirliği yardımları, gıda yardımı, insani yardımlar, insan hakları ve
demokrasiyi geliştirme yardımları gibi isimler altında verilmektedir (Bilici, 1997:68).
Afrika Karayip ve Pasifik Ülkeleri (AKPÜ)
Çoğunluğu AB üyesi ülkelerin eski sömürgelerinden oluşan bu ülkelerin sayısı
71’ e kadar ulaşmıştır (Bilici, 2004: 77). “Bu ülkeler arasında Afrika ülkelerinin büyük
çoğunluğu yer alır. Karayip ve Pasifik ülkelerine örnek olarakta Trinite, Tobago,
Jamaika, Bahamas, Dominik, Granada, Antigua, Fidji, Tonga, Vanuatu, Saloman,
Kribati, Hollanda Antileri, Fransız Polinezisi, Yeni Kaledonya ve Folkland Adaları’ nı
verebiliriz (Bilici, 1997:97). Bu ülkelere mali yardımlar yapılması için Avrupa
10
Kalkınma Fonu kurulmuştur. Yapılan bu fon yardımlarının önemli bir kısmını hibeler,
geriye kalan kısmını ise krediler oluşturur (Bilici, 1997:97).
Fonun büyüklüğü üye ülkeler tarafından tespit edilmekte olup, tespit edilen bu
miktar milli gelir büyüklükleri ile orantılı olarak üye ülkeler arasında dağıtılmaktadır.
AKP ülkelerine 1964-1999 yılları arasında 33.575,5 milyon Euro’ luk hibe nitelikli mali
yardım yapılmıştır. 2000-2006 yılları arasında yapılacak yardım tutarı ise 15.200
milyon Euro olarak kararlaştırılmıştır (Karabacak, 2004:79).
Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)
BDT ülkeleri; Rusya Fedarasyonu, Ukrayna, Azerbaycan Ermenistan, Beyaz
Rusya, Gürcistan, Kırgısiztan, Kazakistan, Moldova, Türkmenistan ve Özbekistan’ dır.
Bu ülkelere sağlanan yardımlar TACİS Fonu aracılığıyla yapılmaktadır (Bilici,
2004:80). TACİS programının, piyasa ekonomisi ve demokrasiye geçiş, ortaklığın ve
ikili ilişkilerin geliştirilmesi ve program kapsamındaki ülkelerin dünya ekonomisine
entegrasyonunu sağlamak gibi hedefleri vardır. AB, 1991-1997 yılları arasında TACİS
Fonu kapsamında bu ülkelere 3.286 milyon ECU tutarında yardım yapmıştır. 2000-
20006 yılları arasında mevzuat, yapısal, hukuki ve idari reformlar, altyapı ağları,
çevrenin korunması, ekonomi ve nükleer güvenlik gibi konuları içeren yeni bir TACİS
programı kabul edilmiştir (Karabacak, 2004:80).
Asya ve Latin Amerika Ülkeleri
Yardım yapılan Asya ülkelerine örnek olarak Bangladeş, Hindistan, Endonezya,
Pakistan, Latin Amerika Ülkelerine ise; Honduras, Nikaragua, Bolivya, Ekvator gibi
ülkeleri örnek verebiliriz.
Topluluk, Asya ülkelerine mali ve teknik işbirliği kapsamında 150’ den fazla
projeyi desteklemiştir. Topluluk, Asya ülkelerine 1976-1991 yılları arasında 3.2 milyon
ECU, 1996-2000 döneminde ise 550 milyon Euro’ luk mali yardım sağlamıştır. 1996-
2000 döneminde Latin Amerika ülkelerine ise toplam 1.076 milyon Euro’ luk yardım
sağlamıştır.
11
Akdeniz Ülkeleri
Yardım yapılan Akdeniz ülkeleri arasında Türkiye, Suriye, Lübnan, Malta,
Mısır, Tunus, Cezair, Fas, Filistin yer almaktadır. Yunanistan, İspanya, Portekiz, Güney
Kıbrıs, AB üyesi olana kadar bu gurup içinde yer almışlardır.
Avrupa Birliği’nin bu ülkelere yardım yapmasının sebebi AB’ ye yönelik ilave
göç tehdidir. Bu tehdit bu ülkelerle işbirliğini zorunlu hale getirmektedir ve bu işbirliği
ile Akdeniz ülkelerine teknoloji transferi yapılması, teknik insan gücünün eğitilmesi,
ortak araştırma projelerinin desteklenmesini yani kısaca bu ülkelerde refah düzeyinin
artırılması, barış ve istikrar ortamının sağlanması amaçlanmaktadır (Bilici, 1997:105).
AB, Akdeniz ülkeleriyle ilişkilerini 1992 yılına kadar mali protokoller
çerçevesinde sürdürmüştür. 1992 yılında Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası’ nın
başlamasıyla yardımlar yatay işbirliğine dönüştürülmüştür. Akdeniz ülkelerine yönelik
bu yardımlar 1996 yılından itibaren ise yine tüm Akdeniz Ülkelerinin yararlanabileceği
MEDA (Akdeniz Kalkınma Yardımları) programı oluşturulmuştur.
MEDA Programı’ nın amacı genel olarak Avrupa Birliği’ nin Akdeniz
stratejisine mali destek sağlamak olup bu çerçevede, Akdeniz ülkelerinin ekonomik ve
sosyal reformlarına eşlik etmek üzere teknik ve mali destek imkanları sunmaktadır.
(Karabacak, 2004:82).
MEDA Programı kapsamında 1996-1999 döneminde toplam 3.424,5 milyon
ECU kaynak aktarılmıştır. 2000-2006 döneminde ise programın adı MEDA II olmuştur
ve 5.350 milyon ECU kaynak aktarılması öngörülmüştür (Karabacak, 2004:82).
1.2.1.2.2. Katılım Öncesi Mali Yardımlar
Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
Avrupa birliğine üyelik başvurusunda bulunan ülkelerin üyelik öncesi Kopenhag
kriterlerini yerine getirebilmesi için AB, aday ülkelere mali yardımlarda bulunur.
Katılım Öncesi Ekonomik Programı, bu kriterlerin aday ülkelerce yerine getirilmesi için
çizilmiş bir yol haritası olarak tanımlayabiliriz. Bu program çerçevesinde AB mali
yardımları; mevzuat uyumunun desteklenmesi için yatırımlar, kurumsal yapılanma için
12
teknik yardım, ekonomik ve sosyal uyum olmak üzere bu üç ana alanda toplanmıştır
(AB Bilgilendirme Portalı). Katılım öncesi mali yardımları; PHARE, ISPA, SAPARAD
ile AYB kredilerinden oluşur. Ayrıca aday ülke statüsü kazanan ülkeler AB program ve
projelerine katılma hakkı elde ederler.
MDAÜ’ ne yapılan yardımların bazı ayırt edici özellikleri vardır. AB’nin katılım
öncesi mali yardımlarının diğer ülkelere yapılan mali yardımlardan farkı bu yardımların
MDA ülkelerine tam üyeliğe hazırlama amacı taşıması ve bu ülkelerin sonunda AB’ ye
üye olmuş olmalardır. Bu grupta yer alan Çek Cumhuriyeti, Estonya, Letonya,
Litvanya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Slovakya 2004 yılında Romanya ve
Bulgaristan ise 2007 yılında AB’ ye üye olmuşlardır. AB, bu ülkeleri üyeliğe
hazırlamak için üç ayrı kaynaktan yardımda bulunmuştur. Bunlardan ilki 1990 yılından
beri uygulanmakta olan PHARE programı, diğer ikisi ise 2000 yılından itibaren
uygulanmakta olan ISPA ve SAPARD programlarıdır. Bu programlar aracılığıyla bu
aday ülkelerin AB’ ye yapısal uyum sağlamaları amaçlanmıştır.
Bu ülkeler AB’ ye üye olduktan sonra PHARE programının yerini yapısal
fonlar, SAPARD programının yerini ise ATGYF, ISPA’ nın yerini de uyum fonu
alacaktır (Gençkol, 2003:125).
Bu üç programa kısaca değinelim;
PHARE; “Temel amacı, MDAÜ’ nün pazar ekonomisine geçiş sürecinde
yardımcı olmak amacını taşıyan bu yardım programı sonradan bir parça şekil
değiştirerek, bu kaynaktan sağlanan fonların %30’ unun aday ülkelerin adli ve idari
sistemlerinin yeniden düzenlenmesine harcandığı ve %70’ i yatırımlara yönelik olarak
kullanılan bir boyut kazanmıştır” (Süngü, 2004:91).
PHARE programı, tarımsal işletmeler dahil olmak üzere, devlete ait işletmelerin
yeniden yapılandırılması, özel sektörün geliştirilmesi, sosyal hizmetler, istihdam ve
sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, enerji, ulaştırma ve haberleşme altyapısının
geliştirilmesi, kurumların ve kamu yönetiminin yenilenmesi, çevre, nükleer güvenlik ve
bu ülkelerin mevzuatlarının AB norm ve standartlarına uyumlu hale getirilmesi gibi
amaçlar taşımaktadır. PHARE kapsamında MDAÜ’ lere 1989-1994 yılları arasında
13
4.284 milyon ECU, 1994-2000 yılları arasında 3.350milyon ECU, 2000-2006 yılları
arasında ise 21.500 milyon ECU’ luk yardım yapılmıştır (Süngü, 2004:92).
ISPA; Bu programın amacı, MDAÜ’ ne katılım öncesi yardımlar kapsamında bu
ülkelerin çevre ve ulaşım geliştirmektir. Çevre alanında, içme suyu, atık su ıslahı, katı
atık ıslahı, hava kirliliği; ulaştırma alanında demiryolları,karayolları,su yolları, limanlar
ve havaalanları gibi yatırım alanlarını kapsamaktadır. ISPA kapsamında yapılan
yardımlar hibe şeklinde olmayıp, ülkelerin sunduğu ve AB’ nin uygun gördüğü projeler
kapsamında yapılacak işlerin maliyetine katkıda bulunmaktır (Gençkol, 2003:146)
ISPA, MDAÜ’ lere 2000-2006 yılları arasında yılda 1.080 milyon Euro tutarında
yardım öngörmüştür (Süngü, 2004:94)
SPARAD; Bu programın amacı aday ülkeleri OTP ve tek pazara hazırlamaktır
(Gençkol, 2003:148). Bu bağlamda AB, aday ülkelerin tarım politikalarını birlik
müktesabatına uyumlaştırmak ve tarım sektörü ile kırsal kesimdeki yapısal
düzenlemeler için kaynak aktarmaktadır.
Topluluk programlarının aday ülkelere açılımı yönündeki ilk adım 1993
Kopenhag Zirvesinde atılmıştır. 1997 yılındaki Lüksemburg Zirvesi’ nde ise on MDAÜ
ile Güney Kıbrıs’ın bazı topluluk program ve ajanslarına katılabilecekleri belirtilmiştir
(www.ikv.org.tr).
“Topluluk programları, Avrupa Birliği’ ne üye ülkeler arasında işbirliğini
geliştirerek Avrupalılık bilincinin, yenilikçilik ve girişimcilik anlayışının yerleşmesini
desteklemek, topluluk politikalarının ve mevzuatının uygulanmasına ve birliğin
karşılaştığı sorunlara ortak çözümler yaratılmasına katkı sağlamak amacıyla
oluşturulmuştur” (www.ikv.gov.tr).
AB Topluluk Programları aşağıda verilmiştir:
Topluluk Programları (www.aso.org.tr);
Eğitim Programları
Şirketlere Yönelik Programlar
IDA II Programı
Bilgi Toplumu
14
Vergi ve Gümrükler Alanında Programlar
Çerçeve Programları
Çevre Alanında Programlar
Çok Yıllı Enerji Programı
Kültür ve Medya Alanında Programlar
İstihdam ve Sosyal İşler Alanında Programlar
Kamu Sağlığı Alanında Programlar
Adalet ve İçişleri Alanında Programlar
Ayrımcılıkla Mücadele
Sosyal Dışlanmayla Mücadele
Maliye Alanında Programlar
Avrupa Topluluğu ajansları, AB’ de ortak politikalar çerçevesinde karşılaşılan
sorunlara çözüm arar ve Birliğin faaliyetlerine ademi merkeziyetçi bir yaklaşım getirir
(www.ikv.org.tr).
Aday ülkelerin Topluluk ajanslarına katılımı 1993 Kopenhag Zirvesi’ nde
gündeme gelmiştir ve 1997 Lüksemburg Zirvesi’ nde MDAÜ’ ler ve Güney Kıbrıs’ ın
adaylıklarının tanınmasıyla Topluluk ajanslarına katılabilecekleri belirtilmiştir. Türkiye’
nin Topluluk ajanslarına katılımı ise Helsinki Zirvesi’ nde belirtilmiştir
(www.ikv.org.tr).
AB Topluluk Ajansları aşağıda verilmiştir:
Topluluk Ajansları (www.ikv.org.tr);
Avrupa Çevre Ajansı
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi
Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi
Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi
Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi
Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını İyileştirme Vakfı
Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi
Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitim Vakfı
15
Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi
Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı
Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı
Avrupa Deniz Güvenliği Ajansı
Avrupa Hava Güvenliği Ajansı
Avrupa Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı
Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü merkezi
Avrupa Demiryolu Ajansı
Avrupa Kimyasallar Ajansı
Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi için Avrupa Ajansı.
1.2.2. Avrupa Yatırım Bankası (AYB) Aracılığı ile Sağlanan Mali Yardımlar
AB’ nin finans kurumu olan AYB 1958 yılında kurulmuş olup, temel amacı
Birliğin dengeli büyümesine katkıda bulunacak yatırım projelerini finanse etmek ve
kredi sağlamaktır. Kar amacı gütmeyen ve bağımsız bir tüzel kişiliğe sahip olan bu
bankanın merkezi Lüksemburg’ dadır.
AYB kredilerinin %90’ ı AB ülkelerinde geri kalan kısmı ise üye olmayan
üçüncü ülkelerde kullanılmakta olup AYB kredileri ile ulaşım ve telekominakasyon
ağlarının geliştirilmesine, çevrenin korunmasına, enerji kaynaklarının devamlılığının
sağlanmasına, endüstri ve küçük işletmelerin artırılmasına yönelik projeler
desteklenmektedir (www.ris-mersin.info).
AYB’ nin finansman kaynakları; uluslar arası piyasalardan sağladığı kredi
imkanları ile hissedar ülkelerin katkı payları ve AB bütçesinden sağlanan fonlardan
oluşur (Sedat Çal, 2005). Ayrıca AYB, Avrupa Yatırım Fonu’ nun en büyük ortağıdır.
Avrupa Yatırım Fonu 1994’ te kurulmuş olup bu fonun amacı küçük ve orta ölçekli
şirketlere finansman sağlamaktır. AYB, kar amacı gütmediği için banka mevduatı
toplayamaz ve AB bütçesinden para almaz (www.ris-mersin.info).
“AYB’ nin görevi, üye ülkelerin bütünleşmelerine, dengeli kalkınmalarına ve
ekonomik ve sosyal uyumu sağlamalarına yardımcı olmaktır”(Karabacak, 2004:70).
16
AYB’ den Doğrudan Yararlanılan Bireysel Krediler;
AYB bireysel kredileri, yatırım maliyeti 25 milyar Euro’ dan fazla olan projeler
için verilmekte olup bu krediler için doğrudan AYB’ ye başvurulur. AYB kredileri
genel olarak bir projenin%50’ sini kapsamakta olup kredi vadeleri sanayi projeleri için
10-15 yıl, altyapı projeleri için ise 15-20 yıldır. Kredilerin geri ödemesi ise yıllık yada
altı aylık sermaye ve faiz ödenmesi şeklindedir (www.ris-mersin.info).
AYB’ den Aracı Bankalar Kanalıyla Yararlanılan Küresel Krediler;
AYB’ nin aracı kurum olarak belirlediği bankalar veya mali kuruluşlar
tarafından verilen yatırım miktarı 400 bin Euro ile 25 milyon Euro arasında olan küçük
ve orta ölçekli projeler için verilen kredilerdir. Küresel krediler de yatırım maliyetinin
en fazla %50’sini karşılamaktadır ve kredi vadeleri 5-12 yıl arasındadır (www.rismersin.
info).
AYB üye olmayan ülkelere mali işbirliği antlaşmaları ve protokoller
çerçevesinde kredi vermektedir.AYB’ nin kredi verdiği bu ülkeler; AKP (Afrika,
Karayip, Pasifik ) ülkeleri, Akdeniz ülkeleri ve MDAÜ’ lerdir.
AYB’ ye kredi başvurusunda başvuru sahibi telefon yada e-posta aracılığıyla
finans talebinde bunacağı projeyi açıklar. AB bu başvuruyu AB hedefleri projenin
teknik, ekonomik ve finansal değeri açısından inceler. Yılda on kez toplanan AYB
yönetim kurulu projenin kredi alıp alamayacağına karar verir. Bu kararla verilen kredi,
proje bitene kadar banka görevlileri tarafından izlenir.
AYB, kredilerinden kamu ve özel sektör kuruluşları yararlanabilmektedir.
Teminat çerçevesinde, kamu projelerinde Hazine garantisi, özel sektör projelerinde ise
başvuran firmanın kredi notu A+ olmalı ya da A+ kredi derecesine sahip banka
teminatına sahip olması aranır. AYB’ nin kendi girişimiyle oluşturduğu kredi
paketlerinin kullandırılmasında ise ülke kredi notunun en az BBB olması aranır
(www.ris-mersin.info).
17
AYB’ ye kredi başvurusunda bulunacak firmalardan istenen belgeler
(www.deltur.cec.eu.int):
· Firmanın son üç yıla ait mali tabloları
· Firmanın son üç yıla ait kapasite-üretim-satış miktarları
· Firmanın yatırımını açıklayan özel fizibilite raporu
· Banka uzmanları tarafından yatırımla ilgili olarak hazırlanan detaylı fizibilite
raporu.
AYB, bu belgeleri inceledikten sonra kredi başvurusunda bulunan firmanın
mevcut durumunu ve yatırım projesinin mali, iktisadi ve açılardan ele alarak inceler ve
bunun sonucunda finansman kurumlarından onay alınarak yatırım finansmanına
başlanır (www.deltur.cec.eu.int).
1.3. Mali Kaynak Kullanımında Tarihsel Süreç
Avrupa Birliği’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteği, Türkiye’ nin 31 Mayıs
1959’ da AET’ ye ortak üyelik başvurusunun ardından 1963 yılında taraflar arasında
imzalanan Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girmesiyle başlamıştır.
AET, ortaklık anlaşması gereğince Türkiye ekonomisinin hızla kalkınmasını
sağlamak ve Türkiye’ nin “ortaklık ilişkisi” nden doğan yükümlülüklerini yerine
getirmesini teşvik etmek amacıyla Türkiye’ ye mali yardımda bulunmayı taahhüt
etmiştir (www.btso.org.tr).
Ankara Anlaşmasında, iki tarafı ekonomik ve ticari konularda yakınlaştırmak
üzere taraflar arasında ileriye yönelik bir Gümrük Birliği kurulması öngörülmüştür.
Ankara Anlaşmasının yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar geçen süre içinde
Topluluğun Türkiye’ ye sağladığı mali yardımların yapısı ve kullanım şekli taraflar
arasındaki ilişkiye paralel olarak gelişme ve değişme göstermiştir. AB’ nin Türkiye’ ye
yönelik mali yardım mekanizmalarını değiştirmesinin sebebi ilk olarak, mali protokoller
sisteminin zaman içinde proje temelinde kredi- hibe sistemine dönüşmesi, ikinci olarak
Türkiye’ nin 6 Mart 1995 yılında Ortaklık Konseyi kararı ile Gümrük Birliğine girmesi,
üçüncü olarak Türkiye’ nin 1999 yılında Helsinki Zirvesi’nde aday ülkeler kapsamına
18
alınması ve son olarak 3 Ekim 2005 tarihinde Türkiye ile müzakerelere başlama
kararının alınması olarak gösterilebilir.
AB’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteği üç şekilde olmaktadır; birincisi hibe
nitelikli yardımlar, ikincisi Avrupa Yatırım Bankası kredileri, üçüncüsü ise topluluk
programlarıdır.
Hibeler, Avrupa Birliği politikasının bir parçasını oluşturan bir hedefi
gerçekleştirmek amacı taşıyan bir eylemi uygulamak için verilen ve ticari nitelikte
olmayan mali desteklerdir (www.yalcıneli.com).
AB’ nin hibe verirken takip ettiği ilkeler (www.yalcıneli.com):
· Programlama
· Şeffaflık
· Eşit muamele
· Bir harcamanın bir kaynaktan bir defa yapılması, değişik kaynaklardan mükerrer
ödeme yapılmaması (non-cumulation)
· Harcamaların geriye dönük finanse edilmemesi
· Ortak finansman
· Kar amacı gütmeme
· Sağlam bir yönetim.
Hibeler, merkezi ve yerel idareler içerisinde yer alan çeşitli kamu kurum ve
kuruluşlarına verilmekte olup bu yardımlar eğitim, sağlık, kültür gibi sosyal amaçlı
projelerde kullandırılmaktadır. Bu yardımlarla insan hakları, hukuk devleti ilkesi,
demokratik standartların yükseltilmesi gibi AB’ nin öncelik verdiği konularla ilgili sivil
toplum kuruluşları projeleri de desteklenmektedir (Bilici, 2004:92).
Kredi şeklinde verilen mali yardımlar AYB kredileri şeklinde olup hem kamu
hem de özel sektör projelerine destek amacıyla kullandırılmaktadır (Süngü, 2004:99).
AYB kredilerinin önemli bir kısmı ulaştırma, haberleşme, enerji, sanayinin
geliştirilmesi ve çevrenin korunması gibi projelerin finansmanında kullandırılmaktadır.
19
Kredi şeklindeki yatırımların finansmanı AYB tarafından, hibelerinki ise AYB ve AB
bütçesinden karşılanmaktadır.
Topluluk programları ise AB ülkeleri arasındaki işbirliğini teşvik ederek
Avrupalılık bilincinin, yenilikçilik ve girişimcilik anlayışının yerleşmesini teşvik etmek,
topluluk politikalarının ve mevzuatının uygulanmasını sağlamak amacıyla belli bir
dönem için düzenlenen AB tarafından benimsenen, entegre edilmiş eylemlerdir.
AB-Türkiye mali ilişkileri tarihsel açıdan adaylık öncesi dönem ve katılım
öncesi dönem olarak iki dönemde incelenecektir.
1.3.1. Adaylık Öncesi Dönem (1964-1999)
AB ile Türkiye arasındaki mali işbirliği 1963 yılında imzalanan Ankara
Anlaşması ile başlamış olup 1999 yılındaki Helsinki Zirvesi’ nde ülkemizin AB’ ye
adaylığının teyit edilmesine kadar geçen süre içinde Türkiye’ ye yönelik mali yardımlar
mali protokoller, MEDA programı ve diğer mali yardımlar çerçevesinde olmuştur.
Ankara Anlaşmasının 1964 yılında yürürlüğe girmesiyle Gümrük Birliği
Anlaşmasına kadar geçen süre içinde dört mali yardım protokolü düzenlenmiştir.
1964-1981 yılları arasında üç mali protokol ve bir ek protokol imzalanmıştır.
Mali protokoller kapsamında alınan yardımlar hibelerden ve ağırlıklı olarak kredilerden
oluşmakta olup, krediler AYB ve düşük faizli Topluluk kredilerinden oluşmaktadır
(Karabacak, 2004:94).
1982-1986 dönemini kapsayan dördüncü mali protokol ise siyasi gerekçeler ve
Yunanistan’ın engellemesi nedeniyle uygulanamamıştır. Söz konusu dönemde yapılan
yardımların temel amacı, Türkiye’ nin sosyal ve ekonomik kalkınmasına ve
gelişmesine katkıda bulunmaktır.
Bu mali protokoller dışında 1980 yılında Türkiye’ ye yönelik özellikle enerji,
sağlık, çevre ve eğitim sektörlerinde yürütülecek toplam 11 proje için yardım paketi
hazırlanmış ve bu çerçevede de hibe yapılmıştır (Polat, 2004:62).
20
Gümrük Birliği öncesi dönemde yapılan mali yardımlar Tablo 1’ de
gösterilmiştir.
Tablo-1. Gümrük Birliği Öncesi Mali Yardımlar (1963-1995) (Milyon Euro)
Mali Yardımın
Kaynağı
Mali Yardımın
Şekli
Dönem Taahhüt Fiili Kullanım
1.mali protokol Kredi 1964 – 1969 175 175
2.mali protokol Kredi 1971 – 1977 220 220
Tamamlayıcı protokol 1971 – 1977 47 47
3.mali protokol Kredi 1979 – 1982 310 310
Özel Yardım Paketi Hibe 1982 – 1986 75 75
4.mali protokol Kredi: 225
Hibe: 375
1982 - 1986
600
Yunanistan’ ın
vetosu nedeniyle
kullanılamadı
Körfez Savaşı Kredi 1991 175 175
Özel Mali İşbirliği Hibe 1993 3 3
Gümrük Birliği Öncesi Toplam 1.605 1.005
Kaynak: Süngü, 2004:100
*1 ECU= 1 EURO
Birinci Mali Protokol Döneminde (1964-1969), Türkiye’ ye 175 milyon ECU
tutarında düşük faizli topluluk kredisi sağlanmıştır. Bu kredinin 145.1 milyon ECU’ su
kamu projelerine, 29.9 milyon ECU’ su ise özel sektör projelerine ayrılmıştır. Alınan bu
kredilerle 11’ i kamu, 33’ ü özel sektöre yönelik toplam 44 projenin finansmanına
katkıda bulunulmuş olup bu projelerin 7’ si altyapı, 37’ si ise sanayi projesidir
(Karabacak, 2004:94).
İkinci Mali Protokol Döneminde (1971-1977), Türkiye’ ye 195 milyon ECU’ su
topluluk bütçesinden 25 milyon ECU ise AYB öz kaynaklarından olmak üzere toplam
220 milyon ECU tutarında kredi verilmiş olup bu kredinin tamamı kullanılmıştır. AYB
özkaynaklarından verilen 25 milyon ECU tutarındaki kredi, özel sektörün normal
karlılıktaki projelerinde kullanılmıştır. Topluluk bütçesinden verilen 195 milyon ECU
tutarındaki kredinin 175 milyon ECU’ su kamu sektörü projeleri ve 20 milyon ECU’ su
özel sektör projeleri için ayrılmıştır (Karabacak, 2004:94). Bu dönemde üyelik statüsü
kazanan İngiltere, İrlanda ve Danimarka’ nın ikinci protokole katkı payı vermeleriyle
tamamlayıcı protokol düzenlenmiş ve 47 milyon ECU’ dan oluşan bu protokol 1986’ da
21
yürürlüğe girmiştir (Gençkol, 2003:157). Tamamlayıcı protokol kapsamında verilen 47
milyon ECU tutarındaki kredi kamu projelerinde kullanılmıştır (Karabacak, 2004:94).
Üçüncü Mali Protokol Döneminde (1979-1982), ülkemize 310 milyon ECU
tutarında kredi sağlanmış olup bu miktarın 220 milyon ECU’ luk kısmı genel bütçe
kaynaklarından uygun koşullu kredi, 90 milyon ECU’ su ise AYB’ nin piyasa
kredilerinden oluşmaktadır ( Karabacak, 2004:94).
Üçüncü mali protokol çerçevesinde genel bütçe kaynaklarından verilen kredi
kamu yatırımlarına, AYB kaynaklarından verilen kredi ise özel sektör yatırımlarına
ayrılmıştır (Bilici, 1997:132).
Dördüncü Mali Protokol (1982-1986), 600 milyon ECU tutarındaki bu mali
yardım Yunanistan’ ın vetosu nedeniyle hayata geçmemiştir (Gençkol, 2003:160).
Özel İşbirliği Fonu (1980), Türkiye’ nin zor durumda olan ekonomisine yardım
etmek amacıyla topluluk bütçesinden 75 milyon ECU hibe sağlanmıştır. Fonun 29
milyonluk kısmı 1980 yılındaki askeri müdahale nedeniyle askıya alınmış, 1987 yılında
“Özel Eylem Programı” adı altında kullanılmaya başlanmış ve 1989 yılında ise
projelendirme çalışmaları tamamlanarak projeler uygulanmaya konulmuştur (Gençkol,
2003:160-161). Türkiye ile topluluk arasında, Özel Eylem Programı kapsamında
özellikle sağlık, mesleki eğitim ve eğitim alanlarındaki projelerin uygulanması için
finansman anlaşmaları imzalanmıştır (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:88).
İdari İşbirliği Fonu adı altında ülkemize topluluk bütçesinden 1993-1995
yıllarında 2 kez 3 milyon ECU’ luk yardım yapılmış olup bu yardımlar Jean Monnet
bursları, gümrük görevlilerinin eğitimi, mini iş haftaları, AT ticaret politikası ve OTP
konularında eğitim, sosyal konularda işbirliği projeleri ve mevzuat uyumu alanlarında
kullanılmıştır (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:88).
Ayrıca 90’ lı yıllarda Türkiye’ ye çeşitli program ve projeler için mali
yardımlarda bulunulmuştur. Bunlar;
22
· Şap hastalığına karşı aşılama; Türkiye’ nin batısında görülen şap hastalığının
önüne geçmek amacıyla 230.000 Euro’ luk yardım yapılmıştır.
· Sivil toplum kuruluşlarına yardım; 1993 yılından itibaren Türk Sivil Toplum
kuruluşlarına insan hakları ve sivil toplumun geliştirilmesine yönelik faaliyetlerin
finansmanını için 500.000 Euro’ luk yardım yapılmıştır (Polat, 2004:63).
· Uyuşturucuyla mücadele; 1996-1999 döneminde uyuşturucuyla mücadele
faaliyetleri için toplam 760.000 Euro tutarında yardım yapılmıştır (Karabacak,
2004:96).
· AIDS’ le mücadele yardımı; 1994-1998 döneminde Türkiye’ ye AIDS ile
mücadele kapsamında 682.000 Euro’ luk yardım yapılmıştır (Polat, 2004:63).
· Nüfus politikası ve aile planlaması yardımı; ülkemize 1992-1998 döneminde
nüfus politikaları ve aile planlaması faaliyetlerine yönelik olarak toplam 3.3 milyon
Euro’ luk yardım yapılmıştır (Karabacak, 2004:96).
· Çevre projeleri yardımı; Türkiye’ ye 1992-1999 döneminde “Life-Üçüncü
Ülkeler ve Kalkınmakta Olan Ülkelerde Çevre” programları kapsamındaki projeler için
4.92 milyon Euro’ luk mali yardım yapılmıştır (Polat, 2004:63).
· Körfez Savaşı yardımı; 1991 yılında Körfez Savaşından etkilenen ülkeler
kapsamında Türkiye’ ye 175 milyon Euro tutarında faizsiz kredi sağlanmıştır
(Karabacak, 2004:96).
23
Tablo-2. Gümrük Birliği Dönemi Mali Yardımları (1996 -1999) (Milyon Euro)
Mali Yardımın
Kaynağı
MaliYardımın
Şekli
Dönem Taahhüt Fiili Kullanım
Avrupa Akdeniz Süreci
(MEDA I)
Hibe 1995 - 1999 376* 181,3
Bütçe Kaynaklı Hibe 1996 – 2000 375
Yunanistan’ın
vetosu nedeniyle
kullanılamadı
İdari İşbirliği Hibe 1996 – 2000 3 3
Çeşitli Yardımlar
(AIDS, uyuşturucuyla
mücadele,çevre vs.)
Hibe 1992 – 1999 - 14
AYB
Kredi
1996 – 2000 750
Yunanistan’ın
vetosu nedeniyle
kullanılamadı
Yenileştirilmiş Akdeniz
Programı
Kredi
(AYB)
1992 -1996 340 340
Avrupa Akdeniz Süreci
Kredi
(AYB)
1997- 1999 205 205
Risk Sermayesi
Kredi
(AYB)
1999 12 12
Makro Ekonomik
Yardım
Kredi Gecikmesi Halinde 200
Gümrük Birliği Toplam 2,061 755,3
*12 Milyon Euro Mayıs 200’den itibaren idari işbirliği programına tahsis edilmiştir.
Kaynak: Süngü, 2004:10
6 Mart 1995 tarihli ortaklık konseyi toplantısı ile Türkiye-AB mali ilişkilerinde
yeni bir döneme girilmiştir. 1 Ocak 1996 tarihinde Gümrük Birliği Anlaşmasının
yürürlüğe girmesiyle, GB’ nin Türkiye üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldırmak
amacıyla AB bütçe kaynaklarından ve MEDA programından yardım yapılması
kararlaştırılmıştır (Gençkol, 2003:162). Ortaklık Konseyi toplantısında açıklanan
24
topluluk deklarasyonunda Türk sanayi sektörünün rekabet gücünü arttırmak, Türkiye’
nin AB ile altyapı bağlantısını geliştirmek ve Türkiye-AB ekonomileri arasındaki
gelişmişlik farkını azaltmak amacıyla mali yardımda bulunacağını belirtmiştir (Yıldız
ve Yardımcıoğlu, 2005:88).
Topluluğun tek taraflı deklarasyonu ile taahhüt edilen bu yardımlar miktar ve
nitelik olarak yetersiz kalmıştır. Üstelik taahhüt edilen yardımların bir kısmı da
gerçekleşmemiştir (Polat, 2004:64).
1/95 sayılı ortaklık konseyi kararı ile AB komisyonu, Türkiye’ ye sağlanacak
mali yardımları içeren “Mali işbirliği Deklarasyonu” yayınlamıştır. Bu deklarasyonda
beş yardım kalemi mevcuttur.
Tablo 2’ de Gümrük Birliği döneminde yapılan yardımlar ve Mali İşbirliği
Deklarasyonunda yer alan beş yardım kalemi (Gümrük Birliği Özel Yardımı,
Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası Kapsamındaki Yardımlar, Özel AYB Kredileri,
MEDA ve Makro Ekonomik Yardım) gösterilmiştir. Bu yardımların içeriğini ve
kullanım biçimlerini kısaca ele alalım;
Gümrük Birliği Özel Yardımı (Bütçe Kaynaklı Hibe); Topluluğun bütçe
kaynaklarından GB’ nin yürürlüğe girmesinden sonraki beş yıllık dönemde kullanılmak
üzere 375 milyon Euro tutarındaki hibe niteliğindeki yardım AB Konseyinde oybirliği
sağlanamadığı için onaylanamamıştır (Polat, 2004:64).
Yenileştirilmiş Akdeniz Politikası Kapsamındaki Yardımlar; 1980’ lerin
sonunda AB’ nin mali protokoller sisteminden vazgeçip, proje bazında kredi-hibe
sistemine geçilmesinin ardından topluluk ile Akdeniz ülkeleri arasındaki ikili ilişkilerin
ve işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla Yenileştirilmiş Akdeniz Programı (YAP)
oluşturulmuştur. 1992-1996 döneminde YAP kapsamında, Akdeniz ülkeleriyle
ekonomik diyaloğun güçlendirilmesi, ilgili ülkelerde yatırımların teşvik edilmesi, bu
ülkelerin mallarının topluluk pazarına girişinin kolaylaştırılması, yatırımların büyük
ölçeklerde gerçekleşmesi ve bu ülkelerin topluluğun gelişme süreci ile ilişkilendirilmesi
amaçlanmıştır (Süngü, 2004:100-101). YAP kapsamında Türkiye, AYB kredisi
şeklindeki 339,5 milyon Euro’ yu proje bazında kullanmıştır (Karabacak, 2004:95).
25
Özel AYB Kredileri; Topluluk bütçesinden karşılanan bu kredilerin amacı
Türkiye’ yi GB’ nin doğuracağı rekabetçi ortama hazırlamaktır. Bu bağlamda 1996
yılından itibaren beş yıllık dönemi kapsayan 750 milyon Euro tutarında kredi
sağlanması öngörülmüştür. Ancak bu yardım Yunanistan’ ın vetosu nedeniyle
kullanılamamıştır (Gençkol, 2003:165).
MEDA Programı; Bu program Avrupa-Akdeniz işbirliğinin uygulanmasındaki
temel mali yardım mekanizması olup bu kapsamda yapılacak yardımlar hibe ve
kredilerden oluşmaktadır (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:90). MEDA programı 15
Temmuz 1996 tarihinde onaylanarak 1996 yılında sona eren Yenileştirilmiş Akdeniz
Programı’nın yerine geçmiştir (Bilici, 1997:162). Türkiye’ ye 1996-1999 döneminde
MEDA I kapsamında 55 proje için yıllık ortalama 90 milyon Euro tutarında toplam 376
milyon Euro hibe nitelikli yardım yapılmıştır (Karabacak,2004:95). MEDA kapsamında
sağlanan hibe yardımlarının kullanılmasında AB’nin bir çok prosedür engelleri
çıkarması nedeniyle Türkiye’ nin hazırlayıp AB’ ye sunduğu 300 kadar proje bu
hibelerden yararlanamamıştır (Gençkol, 2003:166).
Türkiye 1997-1999 döneminde Avrupa-Akdeniz Ortaklığı (Euromed)
kapsamında beş proje için 205 milyon Euro’ luk AYB kredisi kullanmıştır (Karabacak,
2004:95).
Makro Ekonomik Yardım; Topluluk tarafından Türkiye’ ye özel ihtiyaçlar için
uluslararası mali kurumlarla birlikte ve kullanılabilir tüm mali kaynakları göz önüne
alarak 200 milyon Euro tutarında mali yardım öngörülmüştür. Ancak 1995-1999
döneminde IMF ile herhangi bir ödemeler dengesi açığı olmadığı için bu yardım henüz
kullanılmamıştır (Polat, 2004:64-65).
Mali işbirliği Deklarasyonunda yer alan bu beş yardım kaleminin dışında 1999
yılında “Risk Sermayesi” çerçevesinde Türkiye’ deki özel sektöre 12 milyon Euro’ luk
AYB kredi sağlanmıştır.
26
1.3.2. Adaylık Dönemi (1999-2006)
Avrupa Birliği’ nin Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirdiği Helsinki zirvesinde
Türkiye’ nin tam üyeliğe adaylığının kabul edilmesiyle Türkiye-AB arasında katılım
öncesi mali işbirliği başlamıştır ve Türkiye-AB ilişkilerinde yeni bir sürece girilmiştir.
Helsinki Zirvesi’ nde ülkemizin adaylık statüsü kazanmasıyla mevcut Akdeniz
İşbirliği programlarına ilave yeni kaynakların tahsis edilmesi gündeme gelmiştir. Ancak
Türkiye diğer aday ülkelerin faydalandığı PHARE, ISPA ve SAPARD programlarından
yararlanmayı beklerken AB söz konusu programların bütçelerinin kesinleştiğini ve
değiştirilmesinin mümkün olmadığını belirtmiştir. Adaylık döneminde Türkiye MEDA
II programından, deprem yardımlarından ve Katılım stratejisi yardımlarından
yararlanacaktır (Gençkol, 2003:172).
17 Aralık 2001 tarihinde AB tarafından kabul edilen “Türkiye için Katılım
Öncesi Mali Yardıma Dair Çerçeve Tüzük” ile ülkemize yapılan yardımlar tek bir bütçe
altında toplanmıştır. Bu bağlamda AB mali yardımlarının yapısı ve öncelikleri
değişmiştir. Ayrıca Türkiye’ ye sağlanan mali yardımların kullanımı için Merkezi
Olmayan Yapılanma (DIS) oluşturulmuştur (http://www.tmmb.org.tr). Aralık 2002’ de
yapılan Kopenhag Zirvesi’ nde Türkiye’ ye yönelik mali yardımların arttırılması
kararlaştırılmıştır (http ://www.bursab.org.tr ).
27
Tablo-3. Adaylık Sürecinde AB’ den Sağlanacak Mali Yardımlar (1999-2006,
Milyon Euro)
Adaylık Sürecinde
Sağlanacak Mali
Yardımlar
Dönem
Taahhüt
Açıklama
Hibe Kredi (AYB) Toplam
-MEDA II 2000-2006 890 890
2000 yılı için 176
milyon ve 2001 yılı
içinse 167 milyon
Euro projelere tahsis
edilmiş ve kullanıma
başlanmıştır.
-Gümrük Birliğini
Güçlendirme için
Avrupa Stratejisi
2000-2002 15 15
13 milyon Euro'su
Türk sanayinde
kalitenin arttırılması
projesine, 2 milyon
Euro’ su ise GAP
Bölgesel Gelişimi
projesine tahsis
edilmiştir.
-Ekonomik Sosyal
Kalkınma için
Avrupa Stratejisi
2000-2002 135 135
45 milyon Euro GAP
bölgesel gelişimi
projesine tahsis
edilmiştir.
Euromed 2000-2006 - 1.470 1.470
Kredi proje bazında
kullanılmaya
başlanmıştır.
-AYB Yeni Kredi
Paketi
2001-2003 - 450 450
Paketin 90 milyon
Euro’ luk kısmı
kullanılmıştır.
-Katılım Öncesi
Kolaylığı Fonu
2000-2003
Proje görüşmeleri
devam etmektedir.
-Euro-Med
Ortaklık Kredi
Kolaylığı
2001-2006
Proje görüşmeleri
devam etmektedir.
-Deprem
Yardımları
(i)Acil Yardım 1999 30 - 30
Tamamı
kullanılmıştır.
28
Tablo-3’ ün devamı
(ii)Deprem Sonrası
rehabilitasyon
1999 1 - 1
Tamamı
kullanılmıştır.
(iii)İnsani
Yardım(ECHO)
1999 4 - 4
Tamamı
kullanılmıştır.
(iv)Türkiye
Deprem
rehabilitasyon ve
Yeniden İmar
Yardımı (TERRA)
2000 600 600
Kredinin
kullanılmasına devam
edilmektedir.
(v)Akdeniz
Ülkelerinde
Rehabilitasyon
2000 20 20
Yardımın
kullanılmasına devam
edilmektedir.
Toplam 1.095 2.520
3.
615
Kaynak:Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:92
Tablo 3’ te adaylık döneminde Türkiye’ ye yapılan mali yardımlar gösterilmiş
olup bu yardımlar;
MEDA II; Bu program kapsamındaki hibe yardımları bütçe kaynaklı olup AB
komisyonu tarafından idare edilmektedir. 2000-2006 dönemi için yıllık 127 milyon
Euro olmak üzere toplam 889 milyon Euro tutarında bir yardım öngörülmüştür (Polat,
2004:66)
Euromed II; AYB kaynaklı bir kredi programı olan Euromed programının
ikincisi kapsamında Akdeniz ülkelerine 6.425 milyon Euro tutarında bir bütçe ayrılmış
olup 2000-2006 döneminde Türkiye, bu bütçeden yılda 210 milyon Euro olmak üzere
toplam 1.470 milyon Euro tutarında yararlanması beklenmektedir (Gençkol, 2003:179)
Türkiye İçin Avrupa Stratejisi; Katılım öncesi yardım şeklinde adlandırılan bu
yardım türü ile aday ülkenin müzakerelere hazırlanmasına yardımcı olmak için topluluk
müktesabatına uyumuna yardımcı olmak amaçlanmaktadır (Yıldız ve Yardımcıoğlu,
2005:94). Türkiye İçin Avrupa Stratejisi’ ni mali yönden desteklemek için iki ayrı tüzük
ile 150 milyon Euro tutarında hibe öngörülmüştür. İlk tüzük 10 Nisan 2000’ de kabul
29
edilmiştir ve bu tüzükle 2000-2002 dönemi için 15 milyon Euro tutarında bir yardım
öngörülmüştür. İkinci tüzük ise 28 Aralık 2000’ de kabul edilmiş olup üç yıllık bir süre
için 135 milyon Euro Tutarında bir yardım öngörülmüştür (Polat, 2004:66).
Özel Eylem Programı; 2001 yılında Gümrük Birliği’ ni güçlendiren yatırım
projelerine destek olmak üzere 2001-2004 dönemi için AYB kaynaklı 450 milyon Euro
tutarında bir kredi öngörülmüştür (Gençkol, 2003:180).
Deprem Yardımları; 1999 depreminden sonra acil yardım olarak Avrupa
Komisyonu İnsani Yardım Ofisi, ülkemize 30 milyon Euro tutarında bir yardım
yapmıştır. Ayrıca deprem yaralarının sarılmasına yardım etmek üzere Aralık 2000’ de
20 milyon Euro’ luk bir yardım daha yapmıştır (Gençkol, 2003:178).
TERRA; Türkiye’ ye deprem yardımları kapsamında 600 milyon Euro tutarında
AYB kredisi verilmiş olup bunun 150 milyon Euro’ luk kısmı KOBİ’ lere ayrılmıştır
(Gençkol, 2003:179).
AB komisyonu Türkiye’ye yönelik hibe yardımlarının 2004-2006 döneminde
arttırılmasını benimsemiştir ve “Üyelik Öncesi Harcamalar” adı altında verilecek bu
yardımlar 2004 yılı için 250 milyon Euro, 2005 yılı için 300 milyon Euro ve 2006 yılı
için 500 milyon Euro olmak üzere toplam 1.050 milyon Euro hibe önermiştir (Yıldız ve
Yardımcıoğlu, 2005:94).
AYB’ nin Türkiye’ ye Sağladığı Kredi Olanakları;
Küresel krediler kapsamındaki AYB fonları, Türkiye’ de Türkiye Sınai
Kalkınma Bankası (TSKB), Türkiye Vakıflar Bankası (Vakıfbank), Türkiye Kalkınma
Bankası (TKB), Türkiye Halk Bankası ve T.C. Ziraat Bankası aracılığıyla sanayi,
hizmet ve turizm sektöründe faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli özel sektör
projelerine destek olmaktadır.
TSKB aracılığıyla verilen krediler (www.ris-mersin.info):
30
· AYB Kredisi
-İmalat Sanayi
-Tarıma Dayalı Sanayi
-Turizm
-Hizmet sektörü
· AYB Çevre Kredisi
-Endüstriyel Kirliliği Azaltmaya Yönelik Yatırımların Finansmanı
· Küçük İşletmeler Aracılık Kredisi
-İmalat Sanayi
-Turizm
-Hizmet Sektörü
AYB, bugüne kadar Türkiye’ de aralarında otomotiv sektörünü de ilgilendiren
iki doğrudan yabancı yatırım projesinde bulunduğu projelere 2,5 milyar Euro’ luk
destek sağlamıştır. AYB, 2000-2003 döneminde Türkiye ve diğer aday ülkelerin
altyapılarını AB standartlarına uyumlu hale getirmek, rekabet gücünü artırmak,
taşımacılık, enerji, telekominikasyon ve çevre konularında trans-Avrupa şebekelerinin
aday ülkeleri kapsayacak şekilde genişletilmesi amacıyla 8,5 milyar Euro tutarında bir
bütçe ayırmış olup Türkiye’ ye bu bütçeden yıllık 200-300 milyon Euro tutarında bir
kaynak ayrılmıştır. Türkiye’ de son dönemde kullandırılan kredilerde %4,5-%7
oranında faiz uygulanmakta olup kullandırılan kredilerin vadesi ise genellikle 7 yıldır
(www.ris-mersin.info).
2000-2006 döneminde AYB’ nin Türkiye’ye sağladığı mali yardımlar Tablo 4’
te verilmiştir.
31
Tablo-4. 2000-2006 Döneminde AYB’ nin Türkiye’ ye Sağladığı Mali Yardımlar
BÜTÇE MİKTAR (Milyon Euro) KREDİ
AYB'NİN YENİ KREDİ
MEKANİZMASI
450 Komisyon 3 yıllık bir dönemde
Gümrük Birliğinin
güçlendirilmesi ve
derinleştirilmesi için € 450
milyonluk bir kredi paketi
önerdi. Teklif, Aralık 2000'de
onaylandı.
AYB'NİN KATILIM ÖNCESİ
OLANAKLARI
8.5 Türkiye'nin (proje tekliflerinin
niteliğine göre) bütün aday
ülkeleri kapsayan 3.5 yıl için 8.5
milyar Euro toplamındaki AYB
katılım öncesi krediler
fırsatından yararlanması
mümkün olacaktır.
*http://www.abhaber.com/belgeler/blg_00054.asp
1.3.3. 2007 ve Sonrası Dönem
AB, 2007-2013 dönemi için PHARE; ISPA, SAPARD, CARDS ve Türkiye için
Katılım Öncesi Mali Yardım programlarını IPA (Instrument Pre-Accesion) adı altında
toplamıştır. IPA Türkiye, Hırvatistan, Arnavutluk, Bosna-Hersek, Sırbistan-Karadağ ve
Makedonya’ yı kapsamakta olup toplam bütçesinin tahmini olarak 11.4 milyar Euro
olduğu öne sürülmektedir (www.dtm.gov.tr). 2007-2009 dönemi için ülkemize 1.602
milyar Euro tahsis edilmiş olup bu yardımların demokrasiyi, hukukun üstünlüğünü,
insan haklarını ve azınlık haklarını güvence altına alan kurumların varlığının istikrarına
yönelik projelerin yanı sıra Türkiye- AB sivil toplum diyoloğunun teşvik edilmesine
yönelik projelere odaklı olacağı belirtilmiştir (www.dtm.gov.tr). IPA, Avrupa
Komisyonu’ nun önceki genişlemelerden edindiği tecrübeler ve aday ve muhtemel aday
ülkelerin ihtiyaçlarından yola çıkarak oluşturulmuş olup genel amacı dış yardım ve iç
politika arasında köprü görevi görmektir. AB’ nin IPA’ yı Türkiye’ de uygulamasındaki
amaç ülkemizi ekonomik, politik ve sosyal reformlar dahil olmak üzere Türkiye’ yi
adaylık teklifinde desteklemek ve ülkemizi yapısal fonların yönetimine hazırlamaktır
(www.dtm.gov.tr).
IPA’ nın mali yardım bileşenleri;
Geçiş Dönemi Desteği ve Kurumsal Yapılanma; Bu bileşen mevcut PHARE
programının sınır ötesi işbirliği ve ekonomik ve sosyal uyum hariç kalan kısmına
tekabül etmekte olup bu bileşen kapsamında PHARE programında olduğu gibi
32
kurumsal yapılanma ve müktesabat uyuma yönelik yatırımın yanı sıra Topluluk
Programlarına katılıma yönelik faaliyetler de finanse edilebilecektir.
Bu bileşenle ayrıca AB ve Türkiye’ de sivil toplum arasındaki ilişki ve karşılıklı
deneyim değişimini güçlendirmeyi amaçlayan sivil toplum diyoluğu eylemlerini finanse
etmeyi amaçlamaktadır (www,avrupa.info.tr).
Geçiş dönemi desteği ve kurumsal yapılanma kapsamındaki AB Fonları geniş
oranda aşağıdaki gibi paylaştırılacaktır (www.avupa.info.tr);
· Kopenhag siyasi kriterlerin ele alınması: %20-30
· Müktesabatın Aktarımı ve Uygulanması: %35-55
· AB-Türkiye sivil toplum diyoğunun desteklenmesi: %20-30
Sınır Ötesi ve Bölgesel İşbirliği; Bu bileşen mevcut PHARE programının sınır
ötesi işbirliği kısmına tekabül etmektedir. Sınır ötesi ve bölgesel işbirliği kapsamında
kurumsal yapılanma ve yatırım faaliyetleri finanse edilebilecektir.
Bu bileşenin amacı; hem dış yardım hem de ekonomik ve sosyal uyum
hedeflerini birleştiren ortak yerel ve bölgesel girişimler aracılığıyla ülkeler arsında sınır
bölgelerdeki işbirliğini güçlendirerek iyi komşuluk desteklenecektir. Bu bağlamda sınır
alanlarında sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesine, çevre,
doğal ve kültürel miras, kamu sağlığı, organize suçların incelenmesi ve mücadelesi,
verimli ve güvenli sınırların sağlanmasına, sınır ülkelerden yerel aktörleri kapsayan
ortak ölçekli eylemlerin desteklenmesine odaklanılacaktır (www.avrupa.info.tr).
Bölgesel Kalkınma, Bu bileşen büyük oranda yapısal yapısal fonlar
kapsamındaki Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (ABKF) ve uyum fonu uygulamaları ile
örtüşmektedir (www.forigntrade.gov.tr).
Bölgesel kalkınma kapsamında desteklenen sektörler ( www.forigntrade.gov.tr);
· Sürdürülebilir ulaşım altyapısı
· Çevre altyapısı
· Enerji
33
· Eğitim yatırımı
· Sağlık yatırımı
· Belli anahtar sektörlere ilişkin KOBİ destekçi
Bu bileşen özellikle Trans Avrupa ağlarının yanı sıra ulusal ağların birbirleriyle
bağlantısı, birlikte işlerliği ve çeşitliliği dahil ulaştırma altyapısını destekleyecektir
(www.avrupa.info.tr).
İnsan Kaynaklarını Geliştirme; Büyük oranda mevcut PHARE programının
ekonomik ve sosyal uyum bünyesindeki insan kaynaklarını geliştirme kısmında olduğu
gibi ASF’ ye tekabül etmekte olup bu bileşenle istihdamın ve istihdam kalitesinin
artırılması, sosyal dışlanmayla mücadele ve mesleki eğitimin artırılması
amaçlanmaktadır (www.forigntrade.gov.tr).
İnsan kaynakların geliştirilmesi kapsamındaki fonlar aşağıdaki gibi tahsis
edilecektir;
· İstihdam : %40-50
· Eğitim ve öğretim: %30-40
· Sosyal Katılım: %25-30
Kırsal Kalkınma: Bu bileşenle aday ülkelerin üyelik sonrası kullanılacak kırsal
kalkınma programlarına hazırlanması hedeflenmektedir. Ancak söz konusu bileşen ile
AB’nin mevcut kırsal kalkınmanın desteklenmesine ilişkin Konsey tüzüğü
kapsamındaki bazı faaliyetlerin benzerleri finanse edilecektir (www.forigntrade.gov.tr).
Bu bileşenle tarımsal işletmelere destek, tarımsal mamullerin işlenmesi ve
pazarlanması, ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve üretici birliklerine teknik
destek sağlanması, tarımsal sektörün hedefe yönelik yatırımlarla modernleştirilmesi
amaçlanmaktadır (www.avrupa.info.tr).
Kırsal kalkınma kapsamındaki fonlar aşağıdaki gibi tahsis edilecektir;
· Tarımsal sektörün uygulanması; minimum %50
· Kırsal alanların kalkınması; minimum %20
34
Tablo 5’ te 2007-2010 döneminde Türkiye’ ye ayrılması muhtemel mali yardım
miktarları verilmiştir.
Tablo-5. 2007-2010 Döneminde Türkiye’ ye Ayrılması Muhtemel Mali Yardım
Miktarları (Milyon Euro)
Bileşen 2007 2008 2009 2010
Kurumsal Kapasite
Gelişimi
252.2 250.2 233.2 211.3
Bölgesel ve Sınır
Ötesi İşbirliği
6.6 8.8 9.4 9.6
Bölgesel Kalkınma 167.5 173.8 182.7 238.1
İnsan Kaynakları 50.2 52.9 55.6 63.4
Kırsal Kalkınma 20.7 53.0 85.5 131.3
TOPLAM 497.2 538.7 566.4 653.7
Kaynak: www.dtm.gov.tr
1.4. Mali İşbirliği Sürecinde Türkiye’ deki Yapılanma
Türkiye’ nin Helsinki Zirvesi’ nde adaylığının tescil edilmesiyle katılım öncesi
süreç başlamıştır ve bu yeni dönemde AB mali yardımlarını etkin bir şekilde
kullanabilmesi için AB, 2001 yılından itibaren ülkemizde “Merkezi Olmayan
Yapılanma” nın oluşturulmasını talep etmiştir. Diğer aday ülkelerde de uygulanan bu
yapı AB komisyonu tarafından 8 Ekim 2003 tarihinde onaylanmıştır. Bu yapılanma ile
AB’ den finanse edilen projelerin yönetimi AB Komisyonundan ülkemizin insiyatifine
geçmiştir.
Türkiye’ nin diğer aday ülkelerle aynı kurumsal yapılanmayı oluşturması şu
açılardan önemlidir: Aynı terminolojinin kullanılması yürütülecek ortak projelerin
başarısı açısından önem taşımaktadır. Ayrıca topluluk fonlarının kullanımı açısından
aday ülkeleri tam üyeliğe hazırlaması açısından önemlidir (www.dtm.gov.tr).
Merkezi olmayan yapılanma ile AB mali yardımlarının yönetimi ve sorumluluğu
Türkiye’ ye geçmiştir. Bu bağlamda ülkemiz de yılda iki kez AB’ ye rapor sunmaktadır.
35
Merkezi Olmayan Yapılanma; Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Mali İşbirliği
Komitesi, Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Ortak İzleme Komitesi ve
Merkezi Finans ve İhale Birimi olmak üzere beş birimden oluşmaktadır.
Ulusal Mali Yardım Koordinatörü; Ulusal Mali Yardım Koordinatörlüğü görevi
AB ile ilişkilerden sorumlu Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısına verilmiştir.
Görevi;
· AB ile mali işbirliğinin koordinasyonunu sağlamak,
· Projelerin KOB ve Ulusal program öncelikleri çerçevesinde yönlendirilmesini,
seçilmesini, uygulanmasını ve izlenmesini sağlamak,
· AB programlarının izlenmesini ve değerlendirilmesi,
· Ulusal Yetkilendirme görevlisi ve ilgili Bakanlıklar ile bağlantılı olarak yıllık
finansman protokollerini hazırlamak ve koordine etmek.
Ulusal Mali Yardım Koordinatörlüğü’ nün sekretarya hizmetlerini AB Genel
Sekreterliği (ABGS) yapmaktadır.
Ulusal Fon ve Ulusal Yetkilendirme Görevlisi; Ulusal fon, mali yardım aktarımını
sağlayan ve muhasebesini tutan birim olup bu görevi Hazine Müsteşarlığı üstlenmiştir.
Ulusal yetkilendirme görevlisi ulusal fonu yönetir. Ulusal yetkilendirme görevlisi
ekonomiden sorumlu Devlet bakanıdır (Odabaşı, 2004:23). Görevi;
· AB Komisyonundan mali kaynakları transfer etmek ve fonları yönetmek,
· AB mali yardımları için mali rapor sistemi oluşturmak,
· Fonları, finansman zaptında ve finansman anlaşmasında belirtilen usule uygun
olarak Merkezi Finans ve İhale Birimine transfer etmek.
Merkezi Finans ve İhale Birimi; Merkezi Finans ve İhale Birimi başkanı
program yetkilendirme görevlisidir. Görevi;
· Proje kapsamında ihale açılması ve sonuçlandırılması,
· Projelerin uygulanması,
· Uygun bir raporlama sisteminin hazırlanması.
36
Mali İşbirliği Komitesi; Mali İşbirliği Komitesi, Dışişleri Bakanlığı, Maliye
Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı ve ABGS temsilcilerinden oluşmakta olup
sekretarya hizmetleri ABGS tarafından yürütülür. Görevi;
· Mali İşbirliği çerçevesinde yürütülen çalışmalar arasında koordinasyon
sağlamak,
· Mali kaynakların kullanımında öncelikleri saptamak ve bu öncelikler
kapsamında yıllık program hazırlamak,
· Mali kaynakların bu öncelikler doğrultusunda dağıtımını sağlamak.
Ortak İzleme Komitesi; Ortak İzleme Komitesi, Ulusal Yetkilendirme Görevlisi,
Ulusal Mali Yardım Koordinatörü, Mali İşbirliği Komitesi ve AB Komisyonu
temsilcilerinden oluşur. Görevi;
· AB programlarının gözden geçirilmesi
· Finansman protokollerinde yer alan hedeflerin gerçekleşmesinin gözden
geçirilmesi.
1.5. Mali Yardımların Diğer Aday Ülkelerle Karşılaştırılması
AB bütçesinin %90 üzerindeki kısmı üye olmayan ülkelere yönelik olup AB’ nin
üye ülkelere yönelik mali yardımları tarımsal ve yapısal harcamalar şeklindedir. Üye
ülkeler, tarımsal harcamalar kapsamında Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu’
ndan, yapısal harcamalar kapsamında ise Avrupa Tarımsal Yönverme ve Garanti Fonu,
Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Balıkçılık Yönverme Fonu ve
Uyum Fonu’ ndan yararlanmaktadırlar.
AB bütçesinin %5-8 civarındaki kısmı ise üye olmayan ülkelere yöneliktir. Bu
orana Avrupa Kalkınma Fonu (AKF) kaynaklarını da ilave edersek oran %7-10’ a
yükselmektedir (Bilici, 2004:77). AB bütçe harcama kalemleri içerisinde yer alan dış
faaliyetlere yönelik harcamalar kapsamında Afrika, Karayip ve Pasifik Ülkelerine,
Bağımsız Devletler Topluluğuna (BDT), Asya ve Latin Amerika Ülkelerine, Akdeniz
Ülkelerine ve katılım öncesi yardımlar kapsamında Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri
(MDAÜ)’ ne mali yardımda bulunmaktadır.
37
AYB kredilerinin ise %85-90 civarındaki kısmı üye ülkelere yönelik iken %7-12
civarındaki kısmı ise üçüncü ülkelere yöneliktir (Bilici, 2004:77).
AB-Türkiye mali işbirliği 1963 yılında imzalanan Ankara Anlaşması ile
başlamıştır. AB-Türkiye ilişkilerinde 1996 yılında yürürlüğe giren GB Anlaşması, 1999
Helsinki Zirvesi’ nde ülkemizin aday ülkeler kapsamına alınması ve son olarak 3 Ekim
2005 tarihinde müzakerelere başlama kararı alınması gibi önemli dönüm noktaları
olmuştur. 1999 yılında Helsinki Zirvesi’ nde ülkemizin AB’ye adaylığının teyit
edilmesine kadar geçen süre içinde ülkemize yönelik mali yardımlar mali protokoller
ve MEDA programı kapsamında iken Helsinki Zirvesi’ nden sonra mali yardımlar,
katılım öncesi mali yardımlar kapsamında olmuştur.
1964-1995 döneminde ülkemiz ile 3. Mali Protokol imzalanmış olup 4. mali
protokol ise hayata geçmemiştir.
Bu dönemde Türkiye’ ye 752 milyon ECU kredi ve 78 milyon ECU hibe olmak
üzere toplam 830 milyon ECU kaynak aktarılmış olup ve yine bu dönemde Cezayir,
Mısır, Ürdün, Lübnan, Fas, Suriye ve Tunus’a hibe, kredi ve risk sermayesi olmak üzere
toplam 7492 milyon ECU’ luk kaynak aktarılmıştır (Gençkol, 2003:186-187).
Tablo-6. Protokol Döneminde Yardım Oranları
Bütçe AYB Toplam
Hibe Risk sermayesi Kredi
Cezayir 6.9 13.0 11.4 10.3
Mısır 25.0 20.7 14.3 17.6
İsrail 0.0 0.0 3.8 2.6
Ürdün 5.1 3.4 3.5 4.0
Lübnan 2.6 2.3 2.7 2.7
Fas 19.2 30.9 9.2 13.1
Suriye 5.1 5.0 5.8 5.5
Tunus 10.5 19.1 7.5 8.9
Türkiye 3.4 0.0 13.4 10.0
Kaynak:Gençkol, 2003:187
38
Tablo 6’ da protokol döneminde Akdeniz Ülkelerine verilen toplam yardım
miktarı görülmektedir. Buna göre hibe olarak en fazla yardımı alan üç ülke sırasıyla
yüzde 25.0 ile Mısır, yüzde 19.2 ile Fas, yüzde 10.5 ile Tunus’ tur. Türkiye ise bu üç
ülkenin çok altında bir oranda yüzde 3.4 oranında hibe almıştır. Risk sermayesi olarak
en fazla yardımı alan ilk üç ülke sırasıyla yüzde 30.9 ile Fas, yüzde 20.7 ile Mısır ve
yüzde 19.1 ile Tunus’ tur. Türkiye ise bu dönemde bu yardımı almamıştır. Kredi olarak
en fazla yardımı alan ilk üç ülke ise,yüzde 14.3 ile Mısır, yüzde 13.4 ile Türkiye ve
yüzde 11.4 ile Cezayir’ dir. Bu dönemde toplam olarak en fazla yardımı sırasıyla yüzde
17.6 ile Mısır, yüzde 13.1 ile Fas, yüzde 10.3 ile Cezayir ve yüzde 10.0 ile Türkiye
almıştır.
Tablo-7. Avrupa Birliğinin Üçüncü Ülkelere Yönelik Mali Yardımları (Milyon
Euro)
Ülke Dönemi Hibe Kredi Toplam
AKPÜ
1964-1999
2000-2006
Genel Toplam:
33.375
13.500
47.075
6.012
1.700
7.712
39.587
15.200
54.787
MEDAÜ 1999-2003 20.980 17.000 37.980
MEDAÜ 10 2004-2006 37.567 - 37.567
AKDENİZ
(TÜRKİYE)
1995-1999
2000-2006
Genel Toplam:
4.341
5.350
9.664
-
7.400
7.400
4.314
12.750
17.064
BDT 1991-1999 4.220 - 4.220
ASYA
1976-1991
1996-2000
3.200
500
-
-
3.200
500
LATİN
AMERİKA
1996-2000 1.076 - 1.076
Kaynak: Süngü, 2004:107
Tablo 7’ de AB’ nin üçüncü ülkelere yönelik mali yardımları gösterilmiştir.
Buna göre Akdeniz ülkelerine 1995-2006 yılları arasında hibe ve kredi olmak üzere
toplam 17.064 milyon Euro kaynak aktarılmıştır. MDAÜ’ ne ise toplam 75.547 milyon
Euro’luk kaynak aktarılmıştır. Bu bağlamda ülkemizin almış olduğu yardımlarla
kıyasladığımızda ülkemizin almış olduğu mali yardımların çok düşük olduğu
görülmektedir (Süngü, 2004:107).
39
Tablo-8. 1990-2006 Döneminde Avrupa Toplulukları Genel Bütçesi’ nden
Genişlemeye Ayrılan Hibe Nitelikli Mali Yardımlar (Milyon Euro-Türkiye Hariç)
Katılım öncesi harcamalar
1990-1999 2000-2003
2004-2006
(Romanya ve
Bulgaristan )
Toplam (2000
Fiyatları)
10 merkezi ve doğu Avrupa ülkesi için
(Çek Cumh., Estonya, Letonya,
Litvanya, Macaristan, Polonya,
Slovenya, Slovakya, Romanya,
Bulgaristan)
PHARE 6.767 6.240 4.680 17.687
ISPA - 4.160 3.120 7.280
SAPARD - 2.800 1.560 4.360
Ara Toplam I 6.767 13.200 9.360 29.327
Yıllık Ortalama
Mali Yardım Oranı
677 3.300 3.120 1.833
Tablo-9. AB’ ye Üye Olan 10 Ülke için Katılım Sonrası Harcamalar
(Çek Cumh., Estonya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Slovekya, Güney Kıbrıs,Malta)
Tarım harcamaları 9.791
Yapısal harcamalar 21.847
İç politikalar 4.148
İdari harcamalar 1.673
Alt ToplamII 37.459
Yıllık Ortalama Mali Yardım 12.486
1990-2006
Toplam Mali Yardım (I+II) 66.7
Yıllık Ortamla Mali Yardım 4.174
Kaynak: Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:99
Tablo 8 ve 9’ da 1990-2006 döneminde Avrupa Toplulukları genel bütçesinde
genişlemeye ayrılmış hibe nitelikli mali yardımlar gösterilmiştir. Buna göre, 1996-2006
döneminde 10 MDAÜ’ ye PHARE, ISPA ve SAPARD programı kapsamında 29,327
milyon Euro aktarılmıştır. 2004 yılında AB’ye üye olan bu 10 MDAÜ’ ye ve 2007
yılında üye olan Romanya ve Bulgaristan’ a 1990-2006 döneminde toplam 66.786
milyar Euro Topluluk yardımı ayrılmıştır.
40
Tablo-10. 1964-2004 Döneminde Türkiye’ ye Sağlanan Hibe Nitelikli Mali
Yardımlar
Türkiye’ ye sağlanan hibe nitelikli yardım başlığı veya
konusu
Toplam miktar
(1964-1999)
MEDAI (1996-1999) 376
Deprem Yardımları 55
Özel Yardım Paketi (1980’de Türkiye’ deki güç şartlar göz
önüne alınarak)
75
İdari İşbirliği önlemleri (1993 ve 1995’te 3’er milyon Euro) 9
Türk Sivil Toplum Kuruluşları, insan hakları ve sivil
toplumun geliştirilmesine yönelik faaliyetler (1993’ ten
başlayarak yılda ortalama 500 bin Euro)
4,5
Uyuşturucu ile mücadele faaliyetleri (1996-1999) 0,76
Nüfus politikaları ve aile planlaması faaliyetleri (1992-
1998)
3,3
“Life- Üçüncü Ülkeler” ve Kalkınmakta Olan Ülkelerde
Çevre” Programları kapsamında desteklenen çevre
projeleri(1992-1999)
4,92
HIV/AIDS ile mücadele kapsamındaki girişimler (1994-
1998)
0,68
Türkiye’ de Şap Hastalığının önlenmesi 0,23
Toplam I 526,39
(2000-2004)
2000 yılı için (MEDA II + Gümrük Birliği’nin
Güçlendirilmesine Yönelik Avrupa Stratejisi + Akdeniz
Ülkelerine Rehabilitasyon Programı)
209
2001 yılı için(MEDA II + Gümrük Birliği’nin
Güçlendirilmesine Yönelik Avrupa Strstejisi + Ekonomik
ve Sosyal Kalkınmanın Desteklenmesi İçin Avrupa
Stratejisi
214
2002 yılı katılım öncesi mali işbirliği programı
41
Tablo-10’ un devamı
2003 yılı katılım öncesi mali işbirliği
programı
126
2003 yılı katılım öncesi mali işbirliği programı 144
2004 yılı katılım öncesi mali işbirliği programı 237,5
Toplam II 930,5
Toplam I+II
1456,89
Kaynak: Karabacak, 2004:102
Tablo 10’ da Türkiye’ nin Ankara Anlaşması’ nın yürürlüğe girdiği 1964
yılından 2004 yılına kadar aldığı hibe nitelikli yardımlar gösterilmiştir. Buna göre
Türkiye 1964-2004 döneminde toplam 1.456 milyar Euro’ luk hibe nitelikli yardım
almıştır. 1990-2006 döneminde MDAÜ’ ne ayrılan mali yardımların yıllık ortalaması
1.8 milyar Euro’ dur. MDAÜ, PHARE, ISPA ve SAPARD programlarından
yararlanırken Türkiye Helsinki Zirvesi’ nde adaylık statüsü elde edip diğer aday
ülkelerin yararlandığı mali yardımlardan eşit olarak yararlanma hakkı elde etmiş
olmasına rağmen PHARE, ISPA ve SAPARD programlarına dahil edilmemiştir.
Adaylık öncesi dönemde ülkemizin aldığı hibe nitelikli yardımlar kişi başına 1
Euro iken bu miktar Polanya’ da 9, Macaristan’ da 12, Romanya’ da 10, Bulgaristan’ da
ise 15 Euro’ dur. Adaylık döneminde ise ülkemize yönelik hibe nitelikli yardımlar kişi
başına 3.8 Euro iken diğer aday ülkelerde kişi başına 10 Euro’ nun üzereindedir
(Karabacak, 2004:103). 40 yıl boyunca ülkemize sağlanan hibe nitelikli toplam mali
yardımların yarısından fazlası 1999 Helsinki Zirvesi’nde adaylık statüsü elde
etmemizden sonra gerçekleşmiştir (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:100).
Türkiye’ ye 2000-2006 döneminde hibe olarak MEDA kapsamında 890 milyon
Euro ve Avrupa Stratejisi kapsamında 150 milyon Euro olmak üzere toplam 1040
milyon Euro ayrılması öngörülmüşken diğer aday ülkelere 2000-2006 döneminde hibe
olarak PHARE, ISPA ve SAPARD programları kapsamında toplam 21840 milyon Euro
kaynak ayrılmıştır (Gençkol, 2003:193-194).
42
Başka bir örnek ise; MDAÜ 2000 yılında kişi başına toplam 54 Euro hibe ve
kredi almışlardır. Türkiye ise aynı yılda kişi başına toplam 11.5 Euro hibe ve kredi
almıştır (Gençkol, 2003:195).
Tablo-11. 1990-2002 Döneminde Avrupa Yatırım Bankası’ ndan Genişlemeye
Ayrılmış Krediler
1990-
1996
1997 1998 1999 2000 2001 2002
1999-
2002*
Estonya 93 20 - 25 42 35 - 215
Letonya 31 20 44 98 10 5 - 208
Litvanya 201 7 40 84 110 55 - 397
Polonya 1406 355 715 347 941 1.144 - 4.908
Çek
Cumhuriyeti
917 540 270 270 385 390 155 2.927
Slovakya 352 262 51 270 242 79 - 1.256
Macaristan 872 35 375 170 240 483 - 2.175
Romanya 808 142 435 395 853 40 333 3.006
Slovenya 150 45 140 375 65 223 - 998
Bulgaristan 266 60 225 128 160 130 - 969
TOPLAM 5.096 1.486 2.295 2.162 2.948 2.584 488 17.059
GKRY - 55 80 200 - 50 - 385
Malta - 3 - - 25 - 28
TOPLAM: 5.096 1.544 2.375 2.362 2.948 2.659 488 17.472
Türkiye 340 95 32 90 575 370 90 1.592
GENEL
TOPLAM:
5.446 1.639 2.407 2.452 3.523 3.029 578 19.064
Kaynak:Karabacak, 2004:104
*1 Haziran 2002 tarihi itibariyle
Tablo 11’ de 1990-2002 döneminde AYB’ den genişlemeye ayrılmış krediler
gösterilmiştir.
Buna göre, Türkiye 1990-2002 döneminde toplam 1.592 milyon Euro kredi
almıştır. Bu rakama 1964 yılından 1990 yılına kadar verilen toplam 752 milyon Euro’
yu eklediğimizde 1964-2002 döneminde ülkemize toplam 2.344 milyon Euro
sağlandığını görmekteyiz (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2005:101).1990-2002 döneminde
Polanya 4.908, Romanya 3.006, Çek Cumhuriyeti 2.927 milyon Euro kredi almışlardır.
43
Bu bağlamda ülkemizin 38 yılda aldığı kredi miktarının bu üç ülkenin 12 yılda aldığı
kredi miktarının çok gerisinde kaldığı görülmektedir.
2000 yılında MDAÜ kişi başına toplam 28 Euro kredi almıştır ancak ülkemiz
aynı yılda kişi başına 8.8 Euro almıştır (Gençkol, 2003:195).
44
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’ NİN AB FONLARINDAN YARARLANABİLECEĞİ
ALANLAR VE FON KULLANIMINA YÖNELİK ÇABALAR
Topluluk programları, çeşitli alanlardaki topluluk politikalarının AB’ ye üye
ülkeler arasındaki işbirliğini teşvik etmek amacıyla, belirli bir dönem için düzenlenen,
AB tarafından benimsenen ve entegre edilen eylemlerdir (www.ekutup.dpt.gov.tr).
AB, topluluk programları ile üye ülkeler arasında işbirliğini geliştirerek
Avrupalılık bilincini, yenilikçilik ve girişimcilik anlayışının yerleşmesini desteklemeyi,
topluluk politikalarının ve mevzuatının uygulanmasını ve birliğin karşılaştığı sorunlara
ortak çözümler yaratılmasına katkı sağlamayı amaçlamaktadır (www.ikv.org.tr).
Topluluk programlarının başlangıcı 1970’ li yıllara dayanmaktadır. AB, birliğin
genişlemesine bağlı olarak topluluk programların aday ülkelerin katılımına açılması
yönündeki ilk adım 1993 Kopenhag Zirvesi’nde topluluk programlarına AB ile ortaklık
anlaşması bulunan Merkez ve Doğu Avrupa Ülkeleri’ nin (MDAÜ) katılımına ilişkin
siyasi iradenin ortaya koyulmasıyla atılmıştır. 1997 Lüksemburg Zirvesi’ nde on
MDAÜ ile Güney Kıbrıs’ a adaylık statüsü tanınmasıyla bazı topluluk program ve
ajanslarının söz konusu ülkelerinin katılımına açık olduğu belirtilmiştir
(www.ikv.gov.tr).
2002 yılı itibariyle aşağıdaki AB programları aday ülkelerin katılımına açıktır
(www.ikv.org.tr);
· Sosyal Dışlanma ile Mücadele (2001-2005)
· İstihdamın Teşvik Edilmesi (2001-2005)
· Ayrımcılık ile Mücadele (2001-2006)
· Leonardo (2000-2006)
· Socrates (2000-2006)
· Gençlik (2000-2006)
· Medya Plus (2001-2005)
· Kültür 2000 (2000-2006)
45
· Daphne (2000-2003)
· Cinsiyetlerarası Eşitlik (2001-2005)
· 6. Çerçeve Programı (2002-2006)
· 6. Çerçeve Euratom 2002-2006)
· LIFE (2000-2004)
· Avrupa için Akıllı Enerji (2003-2006)
· Fiscalis (2003-2007)
· Gümrükler 2007 (2002-2007)
· IDA (1998-2004)
· Girişim ve Girişimcilik (2001-2005)
· Dijital Ürünler ve Dil Çeşitliliği (2001-2005)
· E-Güvenlik (2003-2004)
· Kamu Sağlığı Alanında Topluluk Girişimi (2001-2006)
· Marco Polo (2003-2006)
· Sivil Koruma Mekanizması (2002)
· Çevre Koruma Sivil Toplum Kuruluşları (2002-2006)
· Dünya Erasmus’u (2007-2008)
· Medeni Hukuk Alanında İşbirliği Çerçeve Programı (2002-2006)
· Pericles (2002-2005)
· Trans-Avrupa Telekomünikasyon Ağlarının Oluşturulması (2002-2006)
Aday ülkelerin topluluk ajanslarına katılımı 1993 Kopenhag Zirvesi’ nde
gündeme gelmiştir ve 1997 Lüksemburg Zirvesi’nde MDAÜ’ ler ve Güney Kıbrıs’ ın
adaylıklarının tanınmasıyla topluluk ajanslarına katılabilecekleri belirtilmiştir. Bunlar
(www.ikv.org.tr);
Avrupa Çevre Ajansı
Avrupa Uyuşturucu ve uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi
Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığı İzleme Merkezi
Avrupa Topluluğu Bitki Çeşitliliği Ofisi
Avrupa Tıbbi Ürünleri Değerlendirme Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitimi Geliştirme Merkezi
Avrupa İş ve Yaşam Koşullarını İyileştirme Vakfı
46
Tek Pazarın Uyumlaştırılması Ofisi
Avrupa İşyerinde Güvenlik ve Sağlık Ajansı
Avrupa Mesleki Eğitim Vakfı
Avrupa Birliği Organları Çeviri Merkezi
Avrupa Yeniden Yapılandırma Ajansı
Avrupa Gıda Güvenliği Ajansı
Avrupa Deniz Güvenliği Ajansı
Avrupa Hava Güvenliği Ajansı
Avrupa Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı
Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü merkezi
Avrupa Demiryolu Ajansı
Avrupa Kimyasallar Ajansı
Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yürütülmesi için Avrupa Ajansı
2.1. Türkiye’ nin Katılımına Açık olan AB Yardımları
Türkiye’ nin katılımına açık olan AB program ve projeleri aşağıda yer
almaktadır.
a) Eğitim Alanında
Leonardo Da Vinci –Meslek İçi Eğitim (2000-2006)
Socrates –Eğitim (2000-2006)
Youth-Gençlere Yönelik Etkinlikler (2000-2006)
Altıncı Çerçeve Programı (2202-2006)
b) İstihdam ve Sosyal İşler Alanında
Ayrımcılıkla Mücadele-EQUAL (2001-2006)
Kadın Erkek Eşitliği (2001-2005)
Toplumsal Dışlanmayla Mücadele
İstihdam Alanında Teşvik Edici Önlemler (2001-2005)
c) Sağlık Alanında
Yeni Halk Sağlık Programı
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi
d) Araştırma Alanında
Altıncı Çerçeve Programı
47
e) Teknik İşbirliği Alanında
IDA II-İdareler Arasında Veri Değişimi Programı
f) Çevre Alanında
Avrupa Çevre Ajansı
g) Girişimcilik Alanında
İşletmeler ve Girişimcilik(2001-2006)
h) Bilgi Toplumu Alanında
E-İÇERİK-Avrupa Bilgi Toplumunda Dijital İçerik ve Dil Çeşitliliğinin
desteklenmesi (2001-2005)
ı) Adalet ve İçişleri Alanında
DaphneII
i) Vergi ve Gümrükler Alanında
Gümrükler 2007
Fiscalis (Dolaylı Vergi Sistemini Güçlendirme) (2003-2007)
a) Eğitim Alanında;
Socrates: 2000-2006 dönemi için geçerli olan bu programın bütçesi 1.850
milyon Euro’ dur.
Bu programla, eğitimin Avrupa boyutunun güçlendirilmesini, eğitim alanında
işbirliği ve dolaşımın teşviki, öğretim uygulama ve araçlarında yeniliğin desteklenmesi
amaçlanır (www.mess.org.tr).
Socrates programına; öğrenciler, öğretmenler, eğitim kurumlarında idari ve
yönetici yetkilileri, eğitim kurumları, devlet kurumları, iş dünyası örgütleri, yerel
bölgesel yönetim birimleri ve hükümet dışı örgütler başvurabilir.
Socrates programı topluluk düzeyince öğrenci ve öğretim görevlilerinin
değişimine olanak tanıyarak, kültürler arası etkileşimi güçlendirerek Avrupalılık
bilincinin oluşumuna katkı sağlamaktadır (www.mess.org.tr).
Leonarda Da Vinci; Bu programa 2000-2006 dönemi için 1.150 milyon Euro
ayrılmıştır.
48
Bu program, AB’ ye üye ve aday ülkelerde mesleki eğitim aracılığıyla kişilerin
yetenek ve becerilerini geliştirmek, yaşam boyu mesleki eğitimin kalitesini arttırmak ve
mesleki eğitim yoluyla rekabet gücünü ve girişimciliği iyileştirmeyi amaçlar
(www.mess.org.tr). Bu programa özel kişiler başvuru yapamaz, meslek içi eğitimle
ilgilenen özel, kamu veya yarı kamu kuruluşları başvuru yapabilir. Başvurular AB
Komisyonu’ na yapılır.
Bu programda eğitimde ayrımcılıkla mücadele etmek amacıyla kadın ve
erkeklere eşit fırsatlar tanıyan projeler ve işgücü piyasasında engelliler dahil en
dezavantajlı konumunda bulunanların eğitim almasını kolaylaştıracak projeler
desteklenir (www.sivas.gov.tr).
Youth: Bu program 2000-2006 dönemi için geçerli olup bütçesi 600 milyon
Euro’ dur. Bu programa 15-25 yaş arasındaki gençler, kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve
yerel makamlar başvurabilir.
Bu programa imkanı kısıtlı gençleri hedefleyen, gençlerin ülkelerarası
hareketliliğini destekleyen, gönüllü hizmet faaliyetlerini mevcut ortaklıklara tanıtan ve
toplumsal, kültürel, gençlik veya çevre konularında faaliyet gösteren kuruluşlar arasında
yeni ortaklıklar geliştiren; yeni bir faaliyet alanı içeren veya yaratıcı özellikleri olan
projeler desteklenir (www.sivas.gov.tr).
b) İstihdam ve Sosyal İşler Alanında;
Ayrımcılıkla Mücadele: 2001-2006 dönemi için geçerli olup bütçesi 98 milyon
Euro’ dur.
Bu programla, ayrımcılıkla ilgili araştırma ve değerlendirme faaliyetlerini içeren
projeler, duyarlılığı arttırmaya yönelik faaliyetler içeren projeler; ayrımcılıkla mücadele
eden kurum ve kuruluşların kapasite ve etkinliğini arttırmaya yönelik bilgi, deneyimler
ve olumlu uygulamaların aktarımı üzerine sınır ötesi değişim faaliyetlerini içeren
projeler desteklenir (www.sivas.gov.tr).
Kadın - Erkek Eşitliği: 2001-2006 dönemi için geçerli olup bütçesi 61.5 milyon
Euro’ dur.
49
Bu programın amacı; iktisadi yaşam, eşit katılım, sosyal yaşam, medeni yaşam
ve cinsiyet ayrımcılığı gibi beş temel alanda çalışmalar gerçekleştirilmektir
(www.mess.org.tr).
Bu programa kadın-erkek eşitliği konularında etkinlik gösteren kuruluşlar, yerel
ve bölgesel yetkililer, üniversiteler, araştırma kuruluşları, medya ve ulusal istatistik
kuruluşları başvurabilir.
Sosyal Dışlanmayla Mücadele: bu program 2002-2006 dönemini kapsamakta
olup bütçesi 75 milyon Euro’ dur.
Bu programın amacı; toplumdaki dezavantajlı grupların toplumla
entegrasyonunu destekleyecek projelerin hazırlanmasını sağlamaktır (www.ikv.gov.tr).
İstihdam Alanında Teşvik Edici Önlemler: Bu program 2001-2005 yılları
arasındaki dönemi kapsamaktadır.
Bu programla Avrupa İstihdam Stratejisi’ nin ileriye dönük olarak
geliştirilmesini ve bilgiye dayalı ve rekabetçi bir AB oluşturulmasının gereği olarak iş
imkanlarının yaratılmasını amaçlanır (www.ikv.gov.tr).
Bu programla iş gücü piyasa yaklaşımlarının incelenmesine yönelik araştırmalar
içeren projeler; ulusal eylem planlarının izlenmesine yönelik projeler, deneyimlerin
karşılıklı değişimini içeren projeler, Avrupa istihdam stratejisinin karşılaştırılabilir
istatistik ve göstergelerin oluşturulmasını içeren projeler, politika alanlarının geleceğe
dönük perspektifle incelenmesini içeren projeler, özel organizasyonlar ve başkanlık
seminerlerini içeren projeler desteklenir. Bu programa kamu kurum ve kuruluşları, yerel
yönetim birimleri, istihdam politikası, iş kalitesi ve sosyal bütünleşme konularında
faaliyet gösteren kar amacı gütmeyen kuruluşlar, Avrupa çapındaki sosyal ortaklar
başvurabilmekte olup Türkiye’ de bu programla ilgili kurum Türkiye İş Kurumu’ dur
(www.sivas.gov.tr).
50
c) Sağlık Alanında;
Kamu Sağlığı Alanında Programlar; 2003-2008 dönemi için 353.77 milyon Euro
ayrılmıştır.
Türkiye’ nin katılımına açık olan AB programları; kanserle mücadele, sağlık
korunması, AIDS’ in önlenmesi, uyuşturucu bağımlılığıyla mücadele, sağlık izleme
programı, doğa kirliliğine bağlı hastalıklarla mücadele. Bu programa sağlık alanında
bireysel ya da toplumsal proje sunan tüm örgütler başvuru yapabilir
(www.abhaber.com). Türkiye’ de bu programla ilgili kurum Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı’ dır.
d) Araştırma Alanında;
Altıncı Çerçeve Programı; Çerçeve programlar, AB’ nin Avrupa’ daki araştırma
ve teknolojik gelişme çalışmalarına destek sağlayan temel araçlardır (www.mess.org.tr).
6. Çerçeve Programı 2002-2006 yılları arasındaki dönemi kapsamakta olup
bütçesi 17.5 milyar Euro’ dur.
6.Çerçeve Programının etkinlik alanları (www.sivas.org.tr);
1. Topluluk araştırmalarının toplanması ve bütünleştirilmesi: 7 öncelikli tematik
alan ve spesifik etkinlikler
2. Avrupa Araştırma Alanı’ nın yapılandırılması (araştırma ve yenilik, insan
kaynakları-dolaşım, araştırma altyapısı, bilim ve toplum)
3. Avrupa Araştırma Alanı’ nın güçlendirilmesi (araştırma etkinliklerinin
eşgüdümü, araştırma- yenilik politikaları)
Bu programa üniversiteler, araştırma kurumları, şirketler, KOBİ’ ler
başvurabilir. Başvurular AB Komisyonu’ na yapılmaktadır. Türkiye’ de bu programla
ilgili kurumlar TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu) ve
TUSMES (Türk Üniversiteleri, KOBİ’leri ve Bilim Merkezlerinin Avrupa
Entegrasyonu).
51
e) Teknik İşbirliği Alanında;
IDA II; Bu program 2002-2004 dönemini kapsamakta olup bütçesi 74 milyon
Euro’ dur.
Bu programın amacı:Birlik politikalarının sorunsuz bir şekilde yürütülmesini
sağlamak, iç pazardan, tüketici ve sağlık politikalarına kadar, Birlik yasalarını
kolaylaştırmak için idareler arasında veri değişimini sağlamaktır (www.ikv.org.tr).
f) Çevre Alanında;
LİFE; 2000-2004 dönemi için bu programa 640 milyon Euro ayrılmıştır.
Bu program Baltık ve Akdeniz Ülkelerine yönelik olup bu programın amacı bu
ülkelerde çevre politikalarının oluşumu için gereken idari ve diğer kapasite arttırıcı
yapılar oluşturmaktadır. Bu programa tüm yasal kişi ve şirketler başvuru yapabilir
(www.aso.org.tr).
g) Girişimcilik Alanında;
İşletmeler ve Girişimcilik; Bu program 2001-2005 yılları arasındaki dönemi
kapsamakta olup bütçesi 450 milyon Euro’ dur.
Bu programla KOBİ’ lerin büyüme rekabet gücünün arttırılması, girişimciliğin
desteklenmesi, araştırma,yenilikçilik ve iş kurmanın desteklenmesi amacıyla mevzuatın
geliştirilmesi, AB destek hizmetleri, programları ve ilgili ağlara katılımının
desteklenmesi amaçlanmaktadır (www.aso.org.tr).
Bu programa üniversiteler, STK’ lar, aracı kurumlar vasıtasıyla KOBİ’ ler,
meslek grupları örgütleri ve firmalar başvurabilir. Bu programla Avrupa Bilgi
Merkezleri Ağı oluşturulmasına yönelik projeler, başlangıç ve çekirdek sermayesine
yönelik projeler, en iyi süreç projeleri hazırlık çalışmaları , veri toplama ve yayınlama
çalışmalarına yönelik projeler, KOBİ’ lerin büyüme ve rekabet gücünün artırılması ve
girişimciliğin desteklenmesine yönelik projeler. AB destek hizmetleri, programları ve
ilgili ağlara katılımın desteklenmesine yönelik projeler desteklenir (www.sivas.gov.tr).
52
h) Bilgi Toplumu Alanında;
E-İçerik-Avrupa Bilgi Toplumunda Dijital İçerik ve Dil Çeşitliliğinin
Desteklenmesi: 2001-2005 dönemi için bu programa 100 milyon Euro ayrılmıştır.
Bu programla AB’ ye üye ve aday tüm ülkelerin bilgi toplumuna geçişini
sağlamak, Avrupa dijital içeriğine erişimi ve kullanımını yaygınlaştırmak ve giderek
artan ihtiyaçlara daha iyi cevap verecek dijital içeriğin sağlanması amaçlanmıştır
(www.ikv.gov.tr).
ı) Adalet ve İçişleri Alanında;
Daphane: Bu program 2000-2003 yılları arasındaki dönemde geçerlidir.
Daphane programı çocuklara, gençlere ve kadınlara karşı şiddetin önlenmesiyle ilgili
projeleri desteklemektedir. Bu programla hükümetler arası örgütler, ulusal, bölgesel ve
yerel yönetim birimleri arasında uluslararası işbirliğinin desteklenmesi amaçlanmaktadır
(Serap Atan). Bu programa kamu veya özel kurum ve kuruluşlar başvurabilir.
i) Vergi ve Gümrükler Alanında;
Gümrükler 2007: 2002-2007 dönemini kapsayan bu program için 133 milyon
Euro ayrılmıştır. Bu programla, AB üye ve aday ülkelerdeki gümrük uygulamalarının
uyumlu hale getirilmesi amaçlanmaktadır.
Bu programla, gümrükler arasında elektronik bilgi değişim sistemlerinin
geliştirilmesini içeren projeler, gümrük yetkilileri ve uzmanları için eğitim seminerleri
düzenlenmesini içeren projeler ulusal idareler görevlilerinin sağlanmasını, belgesiz
gümrük uygulamasına geçişi sağlayacak elektronik tabanın oluşturulmasını içeren
projeler desteklenir. Bu programa üye ve aday ülkelerin gümrük görevlileri başvurabilir
(www.sivas.gov.tr).
Fiscalis: 2003-2007 dönemini kapsayan bu program için 44 milyon Euro
ayrılmıştır.
Bu programın amacı: vergi idareleri ve vergi memurları arasında işbirliğini
arttırarak tek pazarda vergi sisteminin işleyişini geliştirmektir (www.ikv.gov.tr).
53
Bu programla iletişim ve bilgi değişim sistemlerinin kurulması ve
geliştirilmesini içeren projeler ve karşılıklı vergi memurlarının değişimini içeren
projeler desteklenir (www.sivas.gov.tr)
2.2. Türkiye’ nin Katılabileceği Bölgesel Programlar ve Sınır Ötesi İşbirliği
AB, 1975 yılından itibaren üye ülkeler ve bu ülkelerin az gelişmiş bölgelerinin
istihdam düzeyi ve rekabet güçlerinin arttırılması yoluyla bölgeler arası ekonomik ve
sosyal gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla bir Bölgesel Kalkınma Politikası
oluşturmuştur.
AB Bölgesel Politikası’ nın mali araçları Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu,
Avrupa Sosyal Fonu, Balıkçılık Yönlendirme Mali Aracı, Avrupa Tarımsal Garanti ve
Yönlendirme Fonu olmak üzere dört yapısal fondan oluşmaktadır;
Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu; 1975 yılında kurulan bu fonun amacı
Birliğin farklı bölgeleri arasındaki kalkınmışlık farklarını azaltarak bu bölgelerdeki
sanayilerin yeniden yapılandırılması, altyapı yatırımların ve KOBİ’ lerin desteklenmesi
ve istihdam yaratılmasıdır (Bilici, 2004;75).
Avrupa Sosyal Fonu; Topluluğun sosyal politikalarının ana öğesi konumunda
olan bu fon istihdam yaratma, işçilerin çalışma koşullarının ve yaşam standartlarının
iyileştirilmesi gibi amaçlar taşır.
Balıkçılık Yönlendirme Mali Aracı; 1994 yılında balıkçılık sektörüne yönelik
bir fon oluşturularak bu sektördeki rekabeti arttırıcı yapıların gelişmesi, altyapıların
finansmanı, ürün kalitesinin arttırılması, hijyenik şartların Topluluk standartlarına
yükseltilmesi için teknik yardım ve finansman desteği sağlamaktadır.
Avrupa Tarımsal Garanti ve Yönlendirme Fonu; Bu fon, tarımda
modernizasyon ve yapısal gelişmeye destek olmak için kırsal yörelerin altyapısının
geliştirilmesi, çiftliklerin ıslahı gibi amaçlar için kaynak sağlamaktadır.
54
Bu yapısal fonların üç temel hedefi vardır (www.deltur.cec.eu.int);
· Kalkınmada geri kalmış bölgelerdeki yapısal uyum ve gelişmenin desteklenmesi
(Az gelişmiş bölgeler AB’nin toplam nüfusunun yaklaşık %22’ sini kapsıyor. Ancak,
bu bölgeler toplam yapısal harcamaların %70’ ini alıyorlar).
· Ekonomik ve sosyal dönüşüm içersinde olan bölgelerin desteklenmesi
yoluyla,karşılaşılan yapısal güçlüklerin giderilmesi (Yapısal sıkıntılar yaşayan
bölgelere ekonomik ve sosyal dönüşümün desteklenmesi amacıyla yapısal fonların
%11,5’ i tahsis ediliyor. AB’ nin toplam nüfusunun %18’ ini kapsıyor).
· Öğretim, eğitim ve istihdam politikaları ile sistemlerinin modernizasyonu ve
uyumlaştırılmasının desteklenmesi (AB genelinde hedef 1 bölgeleri dışındaki
bölgelerin desteklenmesini öngörüyor. Yapısal fonların %12,3’ ü bu amaçla ayrılıyor).
Bu hedeflere ek olarak sorunlara ortak çözüm bulunmasını amaçlayan topluluk
girişimleri mevcuttur (www.deltur.cec.eu.int);
· İnterreg III: Topluluk içindeki ortak sınır bölgelerinde, topluluk üyesi ülkelerle,
sınırları bulunan ülkelerin sınır bölgeleri arasında ve topluluğun kendi içindeki bölgeler
arasında ve topluluğun kendi içindeki bölgeler arasındaki işbirliklerini sağlıyor.
· Urban II: Krizde bulunan kentsel alanların ve semtlerin ıslah edilmesi amacıyla
geliştirilen yenilikçi stratejileri ve işbirliklerini destekliyor.
· Leader + : Sürdürülebilir kalkınmanın yeni yerel stratejilerinin belirlenmesi
amacıyla kırsal alanlardaki sosyo-ekonomik eylem gruplarının işbirliğini destekliyor.
· Equal : İstihdam pazarına girişte sorunlara neden olan eşitsizliklerin ve
ayrımcılığın sebepleriyle mücadele etmek için destek veriliyor.
2000-2006 dönemi için genişleyen AB’ de Bölgesel Politika konusunda
PHARE, ISPA ve SAPARD kabul edildi.
PHARE programı, tarımsal işletmeler dahil olmak üzere, devlete ait işletmelerin
yeniden yapılandırılması, özel sektörün geliştirilmesi, sosyal hizmetler, istihdam ve
sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, enerji, ulaştırma ve haberleşme altyapısının
geliştirilmesi, kurumların ve kamu yönetiminin yenilenmesi, çevre, nükleer güvenlik ve
bu ülkelerin mevzuatlarının AB norm ve standartlarına uyumlu hale getirilmesi gibi
55
amaçlar taşımaktadır (Süngü, 2004:92). Bu programa AB bütçesinden yılda 1.56 milyar
Euro kaynak aktarılmaktadır (www.deltur.cec.eu.int).
ISPA; bu programın amacı, MDAÜ’ ne katılım öncesi yardımlar kapsamında bu
ülkelerin çevre ve ulaşım geliştirmektir. Çevre alanında, içme suyu, atık su ıslahı, katı
atık ıslahı, hava kirliliği; ulaştırma alanında demiryolları,karayolları, su yolları, limanlar
ve havaalanları gibi yatırım alanlarını kapsamaktadır. ISPA kapsamında yapılan
yardımlar hibe şeklinde olmayıp, ülkelerin sunduğu ve AB’ nin uygun gördüğü projeler
kapsamında yapılacak işlerin maliyetine katkıda bulunmaktır (Gençkol, 2003;146). Bu
programa AB bütçesinden yılda 1.04 milyar Euro kaynak aktarılmaktadır
(www.deltur.cec.eu.int).
SAPARD; bu programın amacı aday ülkelerde tarımsal ve kırsal kalkınma
sağlamak, OTP ve tek pazara hazırlamak olup bu programa AB bütçesinden yılda 520
milyon Euro kaynak aktarılmaktadır (www.deltur.cec.eu.int).
Bu bağlamda AB bölgesel programlarının amacı, bölgelerin ekonomik gücünün
arttırılması, bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması ve kırsal kalkınmanın
hızlandırılmasıdır. Bu kapsamda programın öncelikleri: KOBİ’ lerin desteklenmesi ve
güçlendirilmesi; küçük ölçekli altyapı inşaatlarının desteklenmesi; yerel kalkınma
girişimlerinin desteklenmesi;kurumsal kapasitenin oluşturulması ve güçlendirilmesi;
teknik yardımdır.
Sınır ötesi işbirliği programları ve Bölgesel Kalkınma Programları toplam 43 ili
kapsamaktadır. Bu programda Türkiye’ nin katkısı 42.36 milyon Euro, AB katkısı 232
milyon Euro toplam bütçe ise 274,36 milyon Euro’ dur (www.kayserigesiad.org.tr).
Doğu Anadolu Kalkınma programı (DAKP): Bitlis, Hakkari, Muş ve Van
illerini kapsamakta olan bu programın bütçesi 45 milyon Euro’ dur. Bu programın
öncelikleri; tarım ve kırsal kalkınma, KOBİ’ lerin desteklenmesi, turizm ve çevre,
sosyal gelişme ve kapasite geliştirmedir.
TR82, TR83 VE TRA1 Düzey 2 Bölgesel Programı: Amasya, Bayburt, Çankırı,
Çorum, Erzincan, Erzurum, Kastamonu, Samsun, Sinop ve Tokat illerini kapsamakta
56
olup bütçesi 52.330.000 Euro’ dur. Bu programın öncelikleri; KOBİ’ lerin
desteklenmesi, yerel kalkınma insiyatifleri, küçük ölçekli altyapı ve teknik yardımdır.
TRC1, TRC2, ve TRC3 DÜZEY 2 Bölgeleri (GAP) Kalkınma Programı:
Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak
illerini kapsamakta olup bütçesi 47 milyon Euro’ dur. Kırsal kalkınma, girişimci
destekleme ve kültürel mirasın geliştirilmesi gibi öncelikleri vardır.
TR52, TR72, TRA2 ve TRB1 Düzey 2 Bölgeleri Kalkınma Programı: Ağrı,
Ardahan, Bingöl, Elazığ, Iğdır, Karaman, Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Sivas,
Tunceli, Yozgat illerini kapsamakta olup bütçesi 90.670.000 Eoro’ dur. Tarım ve
hayvancılık; KOBİ’lerin desteklenmesi, yerel kalkınma insiyatifleri, küçük ölçekli
altyapı ve teknik yardım gibi öncelikleri vardır.
TR 10: İstanbul
TR 21: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ
TR 22: Balıkesir, Çanakkale
TR 31: İzmir
TR 32: Aydın, Denizli, Muğla
TR 33: Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak
TR 41: Bilecik, Bursa, Eskişehir
TR 42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya
TR 51: Ankara
57
TR 61: Antalya, Burdur, Isparta
TR 62: Adana, Mersin
TR 63: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
TR 71: Aksaray, Kırıkkale, Nevşehir, Niğde
TR 81: Bartın, Karabük, Zonguldak
TR 52: Karaman, Konya
TR 72: Sivas, Kayseri, Yozgat
TR 82: Çankırı, Kastamonu, Sinop
TR 83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat
TR 90: Artvin, Giresun, Gümüşhane,
Ordu, Rize, Trabzon
TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum
TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars
TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli
TRB2: Bitlis, Hakkari, Muş, Van
TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis
TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa
TRC3: Batman, Mardin, Siirt,Şırnak
Doğu Anadolu Kalkınma Programı: Bu programın finansman anlaşması
Avrupa Komisyonu ve Türkiye Cumhuriyeti arasında 5 Ağustos 2003 yılında
imzalanmış olup programın finansmanını AB, MEDA fonundan 45 milyar Euro hibe
kaynak ile desteklemektedir. Bu programla AB, Türkiye’ nin Katılım Öncesi Mali
İşbirliği ve Ulusal hedefleriyle uyumlu olarak bölgede sürdürülebilir sosyo-ekonomik
kalkınmayı desteklemeyi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmayı
amaçlamaktadır (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Doğu Anadolu Kalkınma Programının hedefleri (www.ekutup.dpt.gov.tr):
· AB’ nin standartlarında entegre bölgesel gelişme programı hazırlama ve
uygulama kapasitesinin oluşturulması,
· Gelecekte uygulanacak diğer entegre bölgesel gelişme programları için deneyim
kazanılması,
· Gelişme için gerekli sinerjiyi elde etmek amacıyla disiplinler arası yaklaşımın
teşvik edilmesi,
· Bölgede ekonomik ve sosyal gelişmeye katkı sağlayabilecek acil faaliyetlerin
desteklenmesi,
· Yerel aktörlerin yatırım ve kaynak katılımı için teşvik edilmesi,
· Kırsal kesim için gelir getirici faaliyetlerin desteklenmesi,
· Bölgedeki KOBİ’ lerin desteklenmesi ile yeni iş alanları yaratılması,
58
· Doğal ve kültürel varlıkların korunması,
· Turizmde gelir getirici faaliyetlerin desteklenmesi,
· Özellikle kadınlara yönelik sosyal hizmetlerin kalitesinin artırılması.
Doğu Anadolu Kalkınma Programının Bileşenleri;
Tarımsal ve Kırsal Kalkınma; Bu bileşenle Tarım ve Köyişleri Bakanlığı çitçi
eğitim ve yayım personelinin kapasitesinin iyileştirilmesi ve çiftçilerin, çiftçi
gruplarının, kırsal topluluklarının ve çiftçi örgütlerinin gelirlerinin arttırılması
amaçlanmaktadır.
Kobilerin Desteklenmesi; Bu bileşenle yeni kurulan işletme sayısının
artırılması, mevcut işletmelerde devamlılığın sağlanması, istihdam alanında büyüme ve
iş hayatına ilişkin bilgi, beceri ve prensiplerin daha iyi anlaşılması ve özümsenmesi
amaçlanmaktadır.
Turizm ve Çevre; Bu bileşenle çevre kalitesinin yükseltilmesi, tarihi, doğal ve
kültürel mirasın geliştirilmesi ve turizm gelirlerinin artırılması amaçlanmaktadır.
Sosyal Gelişme; Bu bileşenle mağdur gruplara ve özellikle kadınlara yönelik
sosyal hizmetlerin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
TR82, TR83 VE TRA1 Düzey 2 Bölgesel Programı: Amasya, Bayburt,
Çankırı, Çorum, Erzincan, Erzurum, Kastamonu, Samsun, Sinop ve Tokat illerini
kapsamakta olup bu programın finansman anlaşması 1 Mart 2004 tarihinde AB
Komisyonu ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanmıştır. Bu program PHARE
fonu çerçevesinde desteklenecek olup bütçesi 40 milyon Euro’ su AB desteği, 12.33
milyon Euro Ulusal katkısı olmak üzere toplam 52.33 milyon Euro’ dur. Programın
amacı kapsadığı şehirlerde ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak ve merkezi ve
bölgesel düzeyde proje uygulama kapasitesini artırmaktır (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Programın Bileşenleri;
59
Yerel Kalkınma Girişimlerinin Desteklenmesi; Bu bileşenin önceliği, hedef
alınan bölgelerde kamu kuruluşu olmayan ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlarla, il özel
idareleri ve yerel yönetimler tarafından uygulanacak küçük ölçekli müdahalelere destek
sağlayacak olup bu alanda ekonomik kalkınma, kırsal kalkınma faaliyetleri, insan
kaynaklarının geliştirilmesi, müşterek fayda sağlayacak hizmetlerin geliştirilmesi,
katılımcı demokrasi kültürünün geliştirilmesine ilişkin faaliyetler, danışmanlık veya iş
destekleme faaliyetleri, araştırma faaliyetleri, bölgenin iş veya turizm merkezi olarak
imajını artırmayı hedefleyen faaliyetler yer almaktadır (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Kobilere Destek; Bu bileşen tarım, imalat, sanayi ve hizmet sektörlerindeki
küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin ihtiyaçlarına yönelik olup teknoloji transferi ve
yenilik yaratma; yönetim ve organizasyon geliştirme; finans yönetimi; pazarlama ve
reklam ve insan kaynaklarının geliştirilmesine yönelik faaliyetler desteklenecektir
(www.ekutup.dpt.gov.tr)
Küçük Ölçekli Altyapı; Bu bileşen yaşam kalitesine katkı sağlayan veya
işletmeleri geliştirmek için ihtiyaç duyulan tesislerin ve altyapının inşası ve kalitesinin
artırılmasına yönelik olup mahalli idareler bu kapsamda desteklenebilecektir
(www.ekutup.dpt.gov.tr)
Teknik Yardım; Bu bileşen tüm programın sağlıklı bir şekilde uygulanması
için, merkezi ve bölgesel düzeydeki kurumlara ve tüm yerel paydaşlara eğitim ve
danışmanlık hizmeti vermek için uzmanlardan oluşan teknik yardım ekibinin
görevlendirilmesini içermektedir (www.ekutup.dpt.gov.tr).
TR52, TR72, TRA2 ve TRB1 Düzey 2 Bölgeleri Kalkınma Programı: Ağrı,
Ardahan, Bingöl, Elazığ, Iğdır, Karaman, Kars, Kayseri, Konya, Malatya, Sivas,
Tunceli, Yozgat illerini kapsamakta olup bu programın finansman anlaşması Ocak 2005
tarihinde AB Komisyonu ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından imzalanmıştır. Bu program
PHARE fonu çerçevesinde desteklenecek olup bütçesi 70 milyon Euro’ su AB desteği,
20.67 milyon Euro Ulusal katkısı olmak üzere toplam 90.67 milyon Euro olup tarım ve
hayvancılık; KOBİ’lerin desteklenmesi, yerel kalkınma insiyatifleri, küçük ölçekli
altyapı ve teknik yardım gibi öncelikleri vardır.
Programın Bileşenleri;
60
Tarım ve Hayvancılık; Bu bileşen kırsal alanda yaşayan ve tarım sektöründe
çalışan nüfusun ekonomik gelirlerini artırmayı amaçlamaktadır
(www.ekutup.dpt.gov.tr).
Yerel Kalkınma Girişimlerinin Desteklenmesi; Bu bileşenle hedef alınan
bölgelerde kamu kuruluşu olmayan ve kar amacı gütmeyen kuruluşlarla, il özel
idareleri ve yerel yönetimler tarafından uygulanacak küçük ölçekli müdahalelere destek
sağlanacaktır (www.ekutup.dpt.gov.tr).
KOBİ’ lere Destek; Bu bileşenle tarım, imalat, sanayi ve hizmet sektörlerinde
yer alan, büyüme ve yeni iş imkanları yaratma potansiyeline sahip küçük, orta ve mikro
ölçekli işletmeler desteklenecektir (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Küçük Ölçekli Altyapı İnşasına Destek; Bu bileşenle yaşam kalitesinin
artırılmasına katkı sağlayan küçük ölçekli altyapılar desteklenecek olup bu fondan
mahalli idareler yararlanabilecektir (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Teknik Yardım; Bu bileşen tüm programın sağlıklı bir şekilde uygulanması
için, merkezi ve bölgesel düzeydeki kurumlara ve tüm yerel paydaşlara eğitim ve
danışmanlık hizmeti vermek için uzmanlardan oluşan teknik yardım ekibinin
görevlendirilmesini içermektedir (www.ekutup.dpt.gov.tr).
Türkiye- Yunanistan İnterreg III/A Programı: Aydın, Balıkesir, Çanakkale,
Edirne, İzmir ve Muğla illerini kapsamakta olup bütçesi 19.350.000 Euro’ dur. Sınır
ötesi altyapı ekonomik gelişme ve istihdam, yaşam kalitesi/çevre/kültür, teknik yardım
gibi öncelikleri vardır (www.kayserigesiad.org.tr).
Türkiye-Bulgaristan Sınır Ötesi İşbirliği Programları: Bu program Türkiye’
nin Edirne ve Kırklareli illerini, Bulgaristan’ ın ise Hasköy, Yambol ve Burgaz idari
yerleşim birimlerini kapsamakta olan bu program 20004-2006 dönemi için geçerli olup
bütçesi 19.500.000 Euro’ dur.
Bu program, Türkiye- Bulgaristan arasındaki sınır bölgesinin, yerel/bölgesel
kalkınma alanında sürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde desteklenmesini, sınırın her iki
61
tarafında işbirliği ağlarının oluşturulmasını ve geliştirilmesini bu ağlar ile AB ağları
arasında bağlantı kurulmasını amaçlar. Programın sınır ötesi altyapı, çevrenin
korunması, geliştirilmesi ve yönetimi, kişisel/toplumsal faaliyetler gibi öncelikli
alanları olup bütçesi 19,5 milyon Euro’ dur. 19,5 milyon Euro’ nun 4,5 milyon Euro’ su
ulusal katkıdan oluşmaktadır (www.kırklareli.gov.tr/).
Sınır ötesi altyapı çalışmaları: Edirne’ deki Ekmekçizade Kervansarayı’ nın
Restorasyonu ve Dereköy-Aziziye-Bulgaristan sınırı devlet yolu projesi
(www.kayserigesiad.org.tr). Edirne il merkezinde yer alan Ekmekçizade Kervansarayı
projesine 3.315.000 Euro kaynak aktarılmış olup projenin ihale süreci 2006 yılı mart
ayında tamamlanmış ve restorasyon işleri başlatılmıştır. Projenin öngörülen ortalama
uygulama süresi 18 aydır (www.dpt.gov.tr).
Çevrenin Korunması, Geliştirilmesi ve Yönetimi: Istranca dağlarında doğal
kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin korunması projesi, Tunca Nehri’ nde ortak su
yönetiminin sağlanması projesi, doğal afetlerde işbirliği projesi
(www.kayserigesiad.org.tr).
Kişisel/Toplumsal Faaliyetler: Ortak Küçük Projeler Fonu Hibe programı. Bu
program AB komisyonunun desteğiyle Türkiye-Bulgaristan arasında sınır ötesi
işbirliğinin güçlendirilmesi, ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi amacıyla
düzenlenmiştir (www.abprogramları.trakya.edu.tr).
Tablo 12’ de AB destekli Bölgesel Kalkınma ve Sınır Ötesi İşbirliği programları
ve bütçeleri verilmiştir.
Tablo-12. Bölgesel Kalkınma ve Sınır Ötesi İşbirliği Programları
62
Program
Bütçe (M€)
Toplam
AB katkısı Ulusal Katkı
DAKP 45 45
GAP 47 47
TR82, TR83, TRA1 40 12,33 52,33
TR72, TR52, TRA2, TRB1 70 20,67 90,67
DOKAP (TR90) 18 6 24
Sınır Ötesi İşbirliği 15 4,5 19,5
TOPLAM 235 43,5 278,5
Kaynak: www.tepav.org.tr.
2.3. Türk KOBİ’ lerine Yönelik Program ve Projeler
AB KOBİ politikası, 1983 yılında KOBİ’ ler için ilk eylem planının kabul
edilmesiyle başlamış olup ikinci eylem planı ise 1987 yılında düzenlenmiştir. 1989
yılında ise komisyon bünyesinde işletme politikasından sorumlu yeni bir genel
müdürlük kuruldu. AB KOBİ politikasına, 1992 yılında imzalanan Maastricht
Antlaşması’ nda yer verildi. Bu antlaşma ile sanayinin rekabet gücünün artırılması için
sorumluluk AB’ ye ve üye devletlere verildi (www.deltur.cec.eu.int).
Tablo-13. AB ve Türkiye’ de (DİE’ ye Göre) KOBİ Tanımlarının Karşılaştırılması
KOBİ
(AB)
Eleman Sayısı
Yılık ciro
veya yıllık
Bilanço
Bağımsızlık
KOBİ (DİE’ye
göre Türkiye)
Eleman Sayısı
Orta
250’den az
27-40
milyon
EURO
arası
Bir veya
birkaç şirkete
%25’in
üstünde ait
olmaması
orta 100’den az
Küçük
50’den az
5-7 milyon
EURO
arası
küçük 50’den az
Çok Küçük
10’dan az - Çok küçük
İşçi istihdam
etmeyen
Kaynak: www.kosgeb.gov.tr
63
Tablo 13’ te AB ve Türkiye’ de (DİE’ ye Göre) KOBİ tanımlarının
karşılaştırılması verilmiştir. Bu bağlamda AB’ ye göre 250’ den az işçi çalıştıran, yıllık
satış cirosu 50 milyon Euro’ yu geçmeyen veya arsa ve bina hariç sermaye tutarı,
bilanço net tutarı, bilanço net değeri itibariyle 43 milyon Euro’ yu geçmeyen ve
bağımsızlık kriterlerine (sermayesinin yada hisse senetlerinin %25 veya daha fazlası bir
işletme tarafından üstlenilmemiş olan) uygun olan işletmeler orta ölçeklidir. AB’ ye
göre küçük işletmeler ise 50 kişiden az işçi çalıştıran, yıllık satış cirosu 7 milyon Euro’
yu geçmeyen veya arsa ve bina hariç mevcut sermaye tutarı bilanço net değeri itibariyle
5 milyon Euro’ yu geçmeyen ve bağımsızlık kriterlerine uygun olan işletmelerdir
(Küçükyılmazlar, 2004;10-11).
Türkiye’ de ise küçük ve orta ölçekli işletmeler için farklı tanımlamalar vardır.
Örneğin KOSGEB’ e göre küçük sanayi: 50 işçi çalıştıran imalat sanayileri iken; 51-
150 işçi çalıştıran imalat sanayileri ise orta ölçekli sanayi işletmeleridir. Halkbankası’
na göre KOBİ: 1-250 işçi çalıştıran, sabit yatırım tutarı 400 milyar TL’ yi geçmeyen
aşmayan işletmelerdir. Dış Ticaret Müsteşarlığına göre KOBİ: 1-200 işçi çalıştıran
imalat sanayinde faaliyet gösteren, arsa ve bina hariç sabit sermaye tutarı bilanço net
değeri itibariyle 2 milyon ABD doları karşılığı TL’ yi aşmayan işletmelerdir
(Küçükyılmazlar, 2004:9-10).
KOBİ’ lerin işsizliğin azalmasına, verimliliğin artmasına, rekabeti güçlendirme
ve bu yolla AB’ nin yaşam standardının yükseltilmesine olumlu katkıları bulunabileceği
göz önüne alınarak bir AB KOBİ politikası, Ortak Pazarda KOBİ’ lerin gelişimini
desteklemek amacıyla girişimcilik politikasını formüle ve koordine etmeyi ve tüm üye
ülke ve çevrelerinde KOBİ’ lerin gelişiminin teşvik edilmesi amaçlanmaktadır
(www.gaziantepeic.org).
AB, KOBİ’ lerine fon sağladığı ülkelerden şunları beklemektedir
(www.gaziantepeic.org);
· Girişimcilerin eğitimi,
· Mevzua ve tüzüklerin KOBİ’ ler için elverişli hale getirilmesi,
· İş becerilerinin geliştirilmesi
· Kamu idarelerinin online hale getirilmesi
64
· İşletmelerin faaliyetlerini kolaylaştıracak vergi sistemleri uygulanması
· Finansman kaynaklarına erişimin kolaylaştırılması
· Küçük işletmelerin teknoloji kapasitesinin güçlendirilmesi
· Küçük işletmelerin ulusal ve uluslar arası düzeyde daha güçlü ve daha etkili bir
biçimde temsilin sağlanması
Ülkemizdeki KOBİ’ ler 4. Çok Yıllı Programına ve 6. Çerçeve programına
katılmaktadır. Bunun yanında Türk girişimciler AB’ nin üçüncü ülkelere yönelik
PHARE, ISPA, MEDA, CARDS ve TACİS fonlarından finanse edilen projelerin
ihalelerine katılabilmektedirler. AB’ nin KOBİ’ler için verdiği mali destekler hibe
niteliği taşıdığı için yardımlar doğrudan finansman olarak değil, projeler aracılığıyla
verilmektedir.
Ayrıca Türk KOBİ’ ler Avrupa Bilgi Merkezleri (EIC) ve İşletmelerarası
İşbirliği Bürosu (BRE) programları ve Avrupa Yatırım Bankası’ ndan KOBİ’ lere
sağlanan kredilerden de yararlanması mümkündür (www.deltur.cec.eu.int).
4. Çok yıllı Program: Bu program 2001-2005 yılları arasındaki dönemi
kapsamakta olup bu programın, politika geliştirmek; bilgiye dayalı ekonomik ortamda iş
dünyasının büyümesini ve rekabet edebilirliğini sağlamak; girişimciliği teşvik etmek; iş
ortamını basitleştirmek ve idari ve düzenleyici çerçeveyi iyileştirmek, böylece
araştırma, yenilik ve yeni iş olanaklarının yaratılmasına imkan sağlamak; KOBİ’ lerin
finansal ortamını geliştirmek; işletmelerin topluluğun destek birimleri, programları ve
ağlarına ulaşmalarını kolaylaştırmak gibi amaçları vardır (Küçükyılmazlar, 2004:12).
6. Çerçeve Programı: Bu program 2002-2006 yılları arasındaki dönemi
kapsamakta olup, çerçeve program konusunda bilgi ve destek sağlayacak olan KOBİ
Ulusal Temas Noktalarından bir ağ yaratmak; KOBİ’ lere yönelik programların
uygulanması; basitleştirilmiş başvuru formları, hızlı cevap alma imkanları yaratma;
fikri mülkiyet hakları ve risk sermayesi konusunda yardımlar sağlamak gibi amaçlar
taşır. Bu programla ilgili birimler TÜBİTAK ve TUSMES’ dir (Küçükyılmazlar,
2004:12).
65
PHARE programı, tarımsal işletmeler dahil olmak üzere, devlete ait işletmelerin
yeniden yapılandırılması, özel sektörün geliştirilmesi, sosyal hizmetler, istihdam ve
sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, enerji, ulaştırma ve haberleşme altyapısının
geliştirilmesi, kurumların ve kamu yönetiminin yenilenmesi, çevre, nükleer güvenlik ve
bu ülkelerin mevzuatlarının AB norm ve standartlarına uyumlu hale getirilmesi gibi
amaçlar taşımaktadır (Süngü, 2004:92).
ISPA; Bu programın amacı, MDAÜ’ ne katılım öncesi yardımlar kapsamında bu
ülkelerin çevre ve ulaşım geliştirmektir. Çevre alanında, içme suyu, atık su ıslahı, katı
atık ıslahı, hava kirliliği; ulaştırma alanında demiryolları, karayolları, su yolları,
limanlar ve havaalanları gibi yatırım alanlarını kapsamaktadır. ISPA kapsamında
yapılan yardımlar hibe şeklinde olmayıp, ülkelerin sunduğu ve AB’ nin uygun gördüğü
projeler kapsamında yapılacak işlerin maliyetine katkıda bulunmaktır (Gençkol,
2003;146).
CARDS; Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan, Yugoslavya ve Mekodanya’
nın AB’ nin bölgeye yönelik olarak oluşturduğu istikrar ve ortaklık sürecine uyumunu
sağlamayı amaçlamakta olup bu program çerçevesinde bölgesel işbirliği kapsamında
sınır ötesi suç oranını azaltmak, bölgesel ve uluslar arası ticareti artırmak, sivil toplumu
güçlendirmek, ulaşım,enerji ve çevre sorunları konusunda bölgesel çözüm geliştirmek,
özel sektör bağlantılı altyapı hizmetleri ve çalışmalarını geliştirmek, ekonomik yeniden
yapılandırılmayı ve demokratikleşmeyi sağlamak amaçlanmaktadır
(www.gaziantepeic.org).
MEDA; MEDA Programı’ nın amacı genel olarak Avrupa Birliği’ nin Akdeniz
stratejisine mali destek sağlamak olup bu çerçevede, Akdeniz ülkelerinin ekonomik ve
sosyal reformlarına eşlik etmek üzere teknik ve mali destek imkanları sunmaktadır
(H.Karabacak, Maliye Dergisi, 82).
SAPARD; Bu programın amacı aday ülkelerde tarımsal ve kırsal kalkınma
sağlamak ,OTP ve tek pazara hazırlamaktır.
Ayrıca Türkiye’ deki KOBİ’ ler AYB kapsamında verilen Global kredilerden
yararlanmaktadır. Türkiye’ de bu krediler Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB),
66
Halk Bank, Vakıf Bank, Türkiye Kalkınma Bankası, T.C. Ziraat Bankası A.Ş
aracılığıyla verilmektedir.
Türkiye 2002 yılında KOBİ’ ler için Avrupa şartını imzalamıştır ve Türkiye’ de
KOBİ politikaları ve gelişiminden sorumlu kuruluş KOSGEB’ dir.
AB’nin Türkiye’ deki KOBİ projelerini AB Katılım Öncesi Stratejilerinin
uygulanmasına katkıda bulunmak; Türkiye’ nin AB’ ye katılım için Ulusal Programında
belirlenen alanlara yönelik ve yapılması öngörülen iş ve işlemlerin gerçekleştirilmesine
katkıda bulunmak ve AB’ ye aday ülke statüsünde olan Türkiye’ nin kendi mevzuatını
AB mevzuatı ile uyumlaştırmasına katkıda bulunmak için desteklemektedir
(Küçükyılmazlar, 2004:12).
Avrupa Komisyonu’ nun KOBİ’ lere destek verilmesi yönünde Türk Hükümeti’
nden beklediği çalışmalar aşağıdaki gibidir (www.gaziantepeic.org);
· KOBİ tanımı konusunda müktesabatla varolan uyumsuzluğun giderilmesi,
· Şirket kurmaya yönelik kırtasiye ve masraf yükünde sağlanan düşüsün devam
ettirilmesi,
· KOBİ politikalarının oluşturulmasında özel sektörün katılımının sağlanması,
· KOSGEB’in destekleme mekanizmalarının imalat sektörü dışındaki diğer
sektörlere de açılması,
· KOBİ’lerin kredi imkanlarına erişiminin kolaylaştırılması,
· Ticari yargının işleyişinde aksaklıkların giderilmesi.
AB, şu anda Türkiye’ de pek çok KOBİ projesini finanse etmekte olup KOBİ’
ler için harcanan toplam para 90 milyon Euro’ ya ulaşmıştır (www.deik.org.tr).
AB desteği ile yürütülen projelerden örnekle aşağıda verilmiştir
(www.deik.org.tr);
· MEDA-1 uygulaması çerçevesinde AB’ nin sağladığı 17.3 milyon Euro hibe
yardım ile Antep, İzmir, Kocaeli yerel odaları ile işbirliği içinde 3 iş geliştirme
merkezleri kurulmuştur.
67
· Ankara, Bursa, Mersin, Çorum ve Denizli’ de kadınların kendi işlerini
kurmalarına yardım amacıyla özel projeler geliştirilmiştir. Bu proje kapsamında
bu beş ilde 1800 kadına eğitim verilmiş ve ilk sekiz ayda 250-300 tanesi kendi
işletmesini kurmuştur.
· Tekstil ve moda konusunda “kümeleme” çalışması yapılmış olup bu projenin
amacı bir moda enstitüsü kurulması, tekstil-hazır giyim AR-GE merkezi
oluşturulması, danışmanlık vermek için bir merkez oluşturulmasıdır.
· AB-MEDA Otomotiv Projesi ise AB ve KOSGEB tarafından finanse
edilmektedir ve TAYSAD (Taşıt Araçları Yan Sanayicileri Derneği)
kapsamındaki küçük ve orta ölçekli otomotiv yan sanayi üreticileri bu projenin
faydalanıcısı konumundadır
· AB’ nin yürüttüğü bölgesel kalkınma programlarının (Güneydoğu, Doğu,
Karadeniz) KOBİ modülleri vardır.
Bugüne kadar Türkiye ile AB mal işbirliği kapsamında KOBİ’ lere konu olarak
geliştirilen projeler şunlardır (www.kobifinans.com.tr);
Uygulaması biten projeler;
· AB- Online Bilgi Ağı Prjesi(KOSGEB)
· Tekstil sektörü Mesleki eğitim merkezi ( KOSGEB)
· Tekstil sektöründe çevre standartları projesi (KOSGEB)
Uygulaması devam eden projeler;
· AB iş geliştirme merkezleri(TOBB)
· Küçük işletmeler kredi programı(alman kalkınma Bankası(KFW))
· Ayakkabıcılık sektörü mesleki eğitim merkezi (KOSGEB
· Moda- tekstil geliştirme projesi (İTKİB)
· KOBİ’ler için Finans kolaylığı (TSKB)
Uygulaması henüz başlamamış projeler;
· İş kümesi geliştirme Projesi ( Dış Ticaret Müsteşarlığı)
· Küçük işletmeler kerdi programı (Alman Kalkınma Bankası-KFW)
68
· Kadın girişimciliğin desteklenmesi (KOSGEB-Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar
Konfederasyonu (TESK).
69
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PROJELENDİRME SÜRECİNDE İLKELER VE TÜRKİYE AÇISINDAN
SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ
Proje, belirli bir hedefe ulaşmak için sınırlı bir zaman dilimi içerisinde
tasarlanan, amacı, kapsamı ve bütçesi açıkça tanımlanan faaliyetler serisidir. Proje
süresince mali ve teknik kaynakların yanı sıra insan kaynaklarını etkin bir şekilde bir
şekilde bir araya getirilmesi gerekmekte olup burada önemli olan nokta, sınırlı zaman ve
kaynaklarla en yüksek faydayı elde etmektedir (Odabaşı, 2004:38).
Başarılı bir proje tanımını araştırıcı ve AB açısından ayrı ayrı tanımlarsak
(Sevkan Soyuer, AB Fonları ve AB Destekli Projelerin Gerçekleştirilmesi,
www.ibb.gov.tr);
Araştırıcı açısından;
· Ulusal plan ve programlar göz önünde tutularak hazırlanmalı
· BM anlaşmalarına sadık kalınmalı, Helsinki Konferansı, Born, Bern, Barselona
gibi uluslararası uzlaşmalar, konvansiyon kararları ve Akdeniz Eylem planındaki
prensiplere uygun hazırlanmalı
· Projede yapılacak harcamalarla, projeden elde edilecekler arasında denge olmalı,
bütçe gerçekçi ve tutarlı olmalı
· Proje ekibinin yeterliliği (projede görev yapacakların özgeçmişleri)
belgelenmeli.
AB açısından;
· Stratejik amaçlara uygun
· AB kriterlerine uygun
· Ulusal ve uluslar arası düzeyde kalıcı gelişmelere katkıda bulunan
· AB için ilginç
· Proje bütçesi uygun gider kalemlerinden oluşan
· Maddi destek katkısına uygun bütçe talebi
70
· Hedefler ve beklenen sonuçlar gerçekçi ve ulaşılabilir ve aynı zamanda diğer
ülkelerde de uygulanabilir (replike) olmalıdır.
AB fonlarının büyük bir kısmı kar amacı gütmeyen kuruluşlara yöneliktir.
Bununla birlikte programlara açık ülkelerdeki özel ve tüzel kişiler,resmi kurumlar,
STK’ lar ve özel hallerde şirketler proje sunabilirler.
3.1. Proje Döngüsü ve Yönetimi
Proje döngüsü, proje fikrinin ortaya çıkışından bu fikrin kağıda dökülmesi,
geliştirilmesi, proje için fon başvurularının yapılması, projenin yürütülmesi, bitmesi ve
değerlendirilmesi ve neticesinde yeni proje fikirlerinin üretilmesine kadar geçen
süreçlerin tamamıdır (www.yalcineli.com).
Proje döngüsü yönetimi ise, mantıksal çerçeve yaklaşımı ile bütünsel yaklaşım
temeline dayanan ve proje ile programların hazırlanması, uygulanması ve
değerlendirilmesinde kullanılan bir yöntemdir (Avrupa Birliği’ nin Türkiye’ de
Desteklediği programlar 2004-2005).
1992 yılında, AB komisyonu “Proje Çevrimi Yönetimi” ni benimsemiştir. Proje
yönetiminde göz önünde bulundurulması gereken hususlar;
· Proje gerçekçi ve uygulanabilir olmalı,
· Projeler, AB genel siyasetine duyarlı olmalı,
· Projede uygun teknolojiler kullanılmalı,
· Projeye gerekli kaynağın sağlanması ekonomik ve mali açıdan mümkün olmalı
ve sadece proje devan ettiği sürece değil sona erdikten sonrada ekonomik ve
finansal yeterlilik sağlanmalı,
· Çevresel değerler ve doğal kaynaklar korunmalı,
· Proje ile ilgili tüm detayları içeren standart bir proje formatı hazırlanmalı,
· Projeden elde edilen fayda sürdürülebilir nitelikte olmalı,
· Proje döngüsünün her aşamasında projenin amaçları, hedefleri gözden
geçirilmeli, riskler dikkate alınmalıdır.
71
3.2. Proje Döngüsü Aşamaları
Proje çevrimi, programlama, tanımlama, ön değerlendirme, finansman,
uygulama ve değerlendirme olmak üzere 6 aşamadan oluşmaktadır.
Programlama; “Proje fikrinin ortaya çıktığı aşamadır. Bu aşamada AB ile ilgili
ülke arasındaki mali işbirliğine ilişkin genel ilkeler ve yaklaşımlar ortaya
koyulmaktadır. Ülkenin sorunları ve önündeki fırsatlar, AB ile ilgili ülkenin öncelikleri
gibi unsurlar göz önüne alınarak, sektör ve konulara göre AB yardımları tespit
edilmekte ve program fikirlerinin ana hatları çizilmektedir” (Odabaşı, 2004:40). Bu
aşamada proje hazırlanacak konuyla ilgili bir ön araştırma yapılır.
AB, bu aşamada kendi öncelikleri ile muhatap olduğu ülkenin önceliklerini
uzlaştırmaya çalışır (www.dpt.gov.tr).
Tanımlama; Bu aşamada projeye dair fikirler ve diğer kalkınmaya dönük
eylemler tespit edilir, incelenir, biçimlendirilir ve teknik açıdan ayrıntılı bir biçimde
tasarlanır.
Bu aşamada ayrıca projeden yararlanacak olan kesimlerin sorunları ve
potansiyelleri dikkate alınarak her bir proje için daha ayrıntılı bir çalışma yapılmasına
gerek olup olmadığına karar verilir (www.dpt.gov.tr).
Ön değerlendirme; Bu aşamada seçilmiş proje fikirleri uygulamaya dönük proje
planları haline getirilir ve projenin yapılabilirliği, sürdürülebilirliği analiz edilir
(www.dpt.gov.tr). Bu aşamada proje planlanır ve finansman teklifi verilip
verilmeyeceği kararlaştırılır. Buradaki en önemli husus, proje fikirlerinin sorunların
çözümüne uygun olup olmadığı ve proje fikirlerinin gerçekleştirilebilirliğidir. Projenin
ayrıntılı uygulama planlarının yanı sıra beklenen sonuç ve etkilerini içeren mantıksal
çerçeve ve finansman planı hazırlanmalıdır. Bu hazırlıkların sonucunda, projenin
finansman desteği sağlanmak üzere ilgili birimlere (Avrupa Genel Sekreterliği, Merkezi
Finans ve İhale Birimi veya AB komisyonu Türkiye Temsilciliği) teklif edilip
edilmeyeceğine ilişkin bir karar verilmektedir (Odabaşı, 2004:41).
72
Finansman; Bu aşmada projeye kaynak bulunur. Projeye fon sağlayacak kurum
projeyi inceleyerek finansman sağlama konusunda karar verir ve olumlu olarak
değerlendirilen proje için fon kaynağı sağlayacak kurum ve projeyi yürütecek kurum
arasında finansman anlaşması imzalanır.
Uygulama; Bu aşamada finansman anlaşmasında yer alan kaynaklar ve süre
içinde projenin planlandığı şekilde devam ettiği ve projenin sona erdirilmesi veya
uzatılmasının kararlaştırıldığı aşamadır.
Değerlendirme; Bir projenin planlama veya uygulama aşamalarında elde edilen
sonuçların sistematik olarak gözden geçirilerek verimliliğin ve etkinliğin tespit edildiği
aşamadır. Değerlendirmenin sonucunda projenin devam etmesine, yanlışların
düzeltilmesine veya tamamen durdurulmasına karar verilir.
3.3. Mantıksal Çerçeve Yaklaşımı ve İşleyişi
Mantıksal çerçeve, 1970’ li yıllarda geliştirilmiş ve AB komisyonu tarafından
benimsenmiş bir planlama yöntemidir. Bu yöntem projenin amacını, maliyetini,
başarıya nasıl ve ne ile ulaşılacağını, projenin ölçülmesinde kullanılacak göstergelerin
neler olduğunu gösteren bir matriks formattır. Mantıksal çerçeve, proje çevrimi
yönteminde kullanılır. Mantıksal çerçeve’nin genel amacı, proje hedefleri ile proje
sonuçları arasında nedensellik ilişkisini ortaya koyarak projeyi daha rahat bir şekilde
analiz etmektir.
73
Tablo 14. Mantıksal Çerçeve Matrisi
Müdahale Mantığı
Doğrulanabilir
Göstergeler
Doğrulama
Kaynakları
Varsayımlar
Genel hedef
Projenin topluma
yararı, uzun vadeli
hedefi nedir?
Genel hedeflerle
bağlantılı temel
göstergeler
nelerdir?
Bu göstergelerin
veri kaynakları
nelerdir?
Proje Amacı
Projenin
uygulanmasıyla
ulaşılacak ve genel
hedefe katkıda
bulunacak olan
amaç nedir?
Hangi göstergeler
proje amacına
ulaşıldığını açıkça
ortaya
koymaktadır?
Mevcut ya da
bulunabilecek veri
kaynakları
nelerdir?
Bu veriye hangi
yöntemle
ulaşılabilmektedir
Projenin amaca
ulaşması için
gerekli ve
yararlanılıcının
sorumluluğu
dışındaki faktörler
ve dış koşullar
nelerdir?
Hangi riskler göz
önünde
bulundurulmalıdır.
Sonuçlar
Çıktılar
Projeden beklenen
sonuçlar nelerdir?
Projenin beklenen
sonuca ulaşıp
ulaşmadığını
hangi göstergeler
ne ölçüde
doğrulamaktadır?
Bu göstergelerin
veri kaynakları
nelerdir?
Beklenen
sonuçlara
zamanında
ulaşabilmek için
hangi dış koşullara
ihtiyaç vardır?
Faaliyetler
Beklenen
sonuçlara ulaşmak
için hangi
faaliyetler, hangi
sırayla
gerçekleştirilmekt
edir?
(bu kısımda
faaliyetleri
sonuçlarına göre
gruplamak
gerekmektedir)
Araçlar: bu
faaliyetleri
uygulamak için
gerekli araçlar
nelerdir?
(ör: personel,
teçhizat, eğitim,
çalışma, tedarik)
Projenin ilerleyişi
ile ilgili veri
kaynakları
nelerdir?
Bütçe:
Harcamalar
nelerdir?
Harcamalar nasıl
sınıflandırılıyor?
Projeyi
uygulamaya
başlamadan önce
hangi ön
koşulların
oluşması
gerekmektedir?
Ön Koşullar
Kaynak: Odabaşı, 2004:46.
74
Tablo 14’ te mantıksal çerçeve matrisi verilmiştir. Mantıksal çerçeve, 16
kutudan oluşur. Satırlar; projede neler yapılmak istendiğini ve araçlarla amaçlar
arasındaki bağlantıyı gösterir. Satırları genel hedef, proje amacı, sonuçlar ve faaliyetler
oluşturur. Sütunlar ise; bilgi kaynakları ve bunların altında yatan varsayımlar arasında
bağlantı kurar. Sütunlar müdahale mantığı, objektif olarak doğrulanabilir göstergeler,
doğrulma kaynakları ve varsayımlardan oluşur.
Genel hedef: Projenin gerçekleştirilmesiyle erişilecek olan ve hedef kitle
üzerindeki yararı proje bittikten sonrada sürmesi beklenen uzun süreli hedeflerdir.
Proje amacı: Projenin uygulanmasıyla ulaşılacak olan amaçtır.
Çıktılar: proje tarafından girdiler kullanılarak tamamlanan faaliyet sonuçlarıdır.
Faaliyetler: Sonuçlara ulaşmak için kullanılan araç ve yapılması gereken işlerdir.
Doğrulanabilir Göstergeler: “Projenin hedeflerini nicelik, nitelik, hedef
grup(lar), zaman ve mekan bakımından tanımlayan ve projenin nesnel bir bakış açısıyla
yönetilmesine katkı sağlayan somut göstergelerdir” (Odabaşı, 2004:47).
Doğrulama Kaynakları: Nesnel olarak doğrulanabilir göstergelerin kontrol
edilme ve doğrulanma kaynaklarını belirtir. Bu sütunun son satırına da girdiler için
öngörülen maliyetler ve finansman kaynakları yazılır (www.dpt.gov.tr).
Varsayımlar: Proje, planlaması dışında kalan, projenin doğrudan denetimi
dışında olan ancak projenin başarısını önemli ölçüde etkileyecek olan dış etkenlerdir.
Mantıksal çerçeve matrisi şu şekilde işlemektedir (Odabaşı, 2004:45);
· Ön koşullar tamamlandığında faaliyetler başlayabilmektedir.
· Araçlarla yürütülen faaliyetlerin devam ettirildiği süre boyunca varsayımlar
geçerliliğini koruyorsa beklenen sonuçlar ulaşılacak anlamı çıkarılmaktadır.
· Sonuçlar ve varsayımlar beklenen ölçüde gerçekleştikçe proje amacına
ulaşılacak anlamı çıkarılmaktadır.
75
· Proje amacına ulaşıldıktan ve beklenen ölçüde gerçekleştiği göstergelerle
doğrulandıktan sonra projenin genel hedeflerine ulaştığını söylemek mümkün
olacaktır.
Yani araçlarla bütçe çerçevesinde tasarlanan faaliyetlerin başlayabilmesi için
önkoşulların sağlanması gerekir. Önkoşulların sağlanıp faaliyetlerin devam ettirildiği
sürede varsayımlar öngörülen şekilde gerçekleştiği, göstergelerle doğrulanıyorsa proje
genel hedefine ulaşmış demektir (Odabaşı, 2004:45).
Mantıksal çerçeve yaklaşımında yapılması gereken dört analiz vardır. Bunlar:
paydaş, sorun, hedef ve strateji analizleridir. Analizler yapıldıktan sonra faaliyet ve
bütçe planının hazırlanması gerekmektedir.
Paydaş Analizi;
Paydaş; proje ile ilişkisi olan yani proje sürecinden ve sonuçlarından doğrudan
yada dolaylı bir biçimde olumlu ve olumsuz biçimde etkilenecek olan kişi, kurum yada
işletmelerdir.
Paydaş analizi; şahısları, gruplar ve organizasyonları projeyle ilgilerine göre
belirlemek, paydaşların beklentilerini, hedef ve çıkarları tanımlamak ve paydaşların
potansiyel ve eksikliklerinin belirlenmesi için yapılır.
Sorun Analizi;
Sorun analizi; mevcut durumun olumsuz yönlerini incelemek ve sorunlar
arasında neden sonuç ilişkisi kurmak için yapılır. Sorun analizinde, problemler önce
formüle edilir, konuyla ilgili tüm problemlerin ortaya çıkıp çıkmadığı incelenilerek bu
problemlerin önemli olup olmadığı konusunda önemli olduğu sonucuna varsayılırsa bir
başlangıç sorunu seçilerek, sorunlar sebep-sonuç ilişkisine göre hazırlanan problem
ağacında gösterilir.
Hedef Analizi;
Gelecekte olması istenen durumun gerçekleştirilmesi için potansiyel çözümlerin
analiz edildiği aşamadır. Hedef analizinde ilk olarak sorun ağacındaki sorunlar pozitif
76
olarak yeniden ifade edilerek sorun ağacıyla karşılaştırılır ve yapılması gerekenler
yeniden ifade edilir. Daha sonra gerçekçi bir şekilde revize edilmesi gereken hususlar
tamamlanır ve bağlantıların tutarlı olmasına dikkat edilerek hedef ağacı oluşturulur.
Strateji Analizi
Bu aşama, kendi kapasitemizi tanıdığımız ve tanımladığımız aşamadır.
Yeteneklerimizi, gücümüzü, güçsüz yanlarımızı ortaya koymamız gerekir.
Strateji analizinin hedefi şudur (www.tobb.org.tr);
· Belirlenen (muhtemel) amaçları bir dizi fizibilite (olabilirlik) kriterine göre
analiz etmek;
· Proje uygulaması için uygun stratejiyi seçmek (proje hazırlama kapasitesinin
geliştirilmesi).
Strateji analizinde ilk önce, arzu edilmeyen hedefler elenir ve alternatif stratejiler
belirlenerek bir veya birden fazla strateji seçilir. Belirlenen kriterlere uygun olan strateji
konusunda değerlendirme yapılarak optimum stratejiye karar verilerek projenin genel
amacı ve proje hedeflerine net olarak ifade edilerek projenin kapsamı belirlenir.
Strateji seçiminde dikkate alınacak kriterler; maliyetler, mevcut kaynaklar, farklı
paydaşların bakış açıları, faydaların zaman perspektifi, mevcut potansiyel ve
kapasiteler, politik yapılabilirlik, verimlilik ve etkinlik, sosyal kabul edilebilirlik,
eşitsizliklerin (kadın-erkek) giderilmesine katkısı, diğer projeleri tamamlayıcılık ve
aciliyettir.
Faaliyet Planı
“Faaliyet planlaması, bir projede yer alacak faaliyetlerin mantıklı bir sıralamaya
göre belirtilmesi ve her bir faaliyetin sorumluluğun dağıtılmasını içermektedir. Bu
planlama tamamlandıktan sonra maliyet hesaplanabilmektedir” (Odabaşı, 2004:52).
Bir faaliyet planı (Proje Hazırlama Kapasitesinin Geliştirilmesi,
www.tobb.org.tr);
· Hedefe yönelik Mantıksal Çerçeve Yaklaşımını sürdürür
77
· Faaliyetleri operasyonel detaylara ayırır.
· Faaliyetlerin sırasını, süresini ve önceliğini netleştirir.
· Kilometre taşlarını belirler
· Yönetim ve uygulama sorumlulukları ile yönetim görevlerini dağıtır
Bütçe (Proje hazırlama ve AB hibe sistemi,www.bursab.org.tr);
· Planlanmış kaynakların harekete geçirilmesine dayanak oluşturur.
· Proje maliyetinin ve finansman kaynaklarının belirlenmesine kolaylık sağlar.
Bütçe hazırlanırken göz önünde bulundurulması gereken esaslar (Proje
hazırlama ve AB hibe sistemi, www.bursab.org.tr);
· Bütçe proje teklifi hazırlanan kurumun belirlediği para birimi ile hazırlanmalıdır.
Bütçe süresi proje süresi ile sınırlıdır.
· Bütçeye aktarılan her türlü gider yapılacak faaliyetlerle ilgili olmalıdır.
· Bütçeye aktarılan giderler sadece istenilen hibe tutarını değil, projeyle ilgili tüm
giderleri kapsamalıdır.Bütçenin yıllar itibariyle dağılımının faaliyet planına
uygun olması gerektiği unutulmamalıdır.
3.4. Proje Kriterleri ve Proje Hazırlama
3.4.1. Proje Teklifi Hazırlığı Sırasında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Proje hazırlarken AB’nin proje hazırlama kriterlerine uygun, geçerli olan ve
olmayacak masrafları göz önünde bulunduran bir proje hazırlanmalı. Bu bağlamda proje
teklifleri hazırlanırken aşağıdaki noktalara dikkat edilmeli (Sevkan Soyuer, AB fonları
ve AB destekli Projelerin gerçekleştirilmesi, www.ibb.gov.tr);
· Kılavuzlar dikkatli okunmalı,
· http://europa.eu.int adresinden temin edilen standart formlar düzgün ve AB
terminolojisine uygun olarak ingilizce veya fransızca olarak doldurulmalı,
· DIN A4 formatına sadık kalınmalı, (Bunun dışında hiçbir format geçerli
değildir)
· Teklifin yazımında anlaşılır bir dil kullanılarak uzun cümlelerden kaçınılmalı,
bol grafik-diyagram, tablo kullanılmalı,
· Projenizin hedefleri, olası sonuçları mümkünse nicelik olarak ifade edilmeli.
78
Geçerli Masraflar
· Projenin yürütülmesi için gerekli/şart olan giderler;
· Gerçekçi, kabul edilebilir, sağduyulu finansal yönetim prensipleri ile uyumlu
masraflar;
· Projenin uygulandığı süre/süreç içinde “gerçekten” oluşacak giderler;
· Projenin gerçekleştirilebilmesi için şart olan bazı ofis ve spesifik ekipman
alımları; kira v.b.
Geçersiz Masraflar
· Gönüllü olarak alınan hizmetler;
· Proje ile doğrudan ilgisi olmayan masraflar;
1. KDV;
2. Proje çağrısı kapsamı dışındaki araştırmalar;
3. Yer ve/veya bina alımları;
Proje teklifini hazırlarken aşağıdaki hususlara dikkat etmeliyiz;
· AB politikalarıyla örtüşmelidir. Ayrıca AB’ nin sağladığı mali yardımların
topluluk ile mevcut ortaklık ilişkisinden kaynaklanan yükümlülüklerin yerine
getirilmesini desteklemek için tahsis edildiği unutulmamalıdır.
· AB kriterlerine (KOB öncelikleri, UP taahhütleri, Ön Ulusal Kalkınma Planı
vb.) konferanslara, uzlaşma ve eylem planlarına uygun projeler hazırlanmalı.
· Bölgenin veya ilgili sektörün önemli sorunlarına çözüm üreten projeler
hazırlanmalı.
· Bölgesel, sınırlar ve ülkeler arası işbirliği sağlanmalı.
· Proje ekibinin yeterliliği belgelenmeli. Proje ekibi süreci sıkı bir şekilde takip
etmeli ve gerek kurum içi gerekse ABGS ve projenin yararlanıcısı diğer
kurumlar ile koordinasyon sağlanmalı.
· Sonuçlar diğer ülkelerde de uygulanabilir olmalıdır.
79
3.4.2. Projelerin Başarısızlık Nedenleri
Sunulan projelerin başarısızlık nedenleri aşağıda verilmiştir:
· Projenin AB kriterlerine uygun olmaması
· Projenin amacı ve gerekliliğinin net olarak ortaya konulmamış olmaması
· Mevcut durumun yeterince analiz edilmemesi
· Projenin hedef gruplarla ilgili olmaması ve hedef gruplarca benimsenmemesi
· Projenin bölgeye (yöreye) uygun olmaması
· Kısa vadeli bakış açısı benimsenmesi
· Risklerin yeterince dikkate alınmaması
· Geçmiş deneyimlerin yeni projede dikkate alınmaması
· Proje bütçesinin ve uygulama süresinin gerçekçi olmaması
· Sunuş hataları ( proje teklifinin takvime uygun olmaması, teklifin uygun
kanaldan gönderilmemesi, standart başvuru formlarının doldurulmaması,
doğrulanabilir olmayan proje çıktıları ve yetersiz proje dökümanları).
Yukarıda projelerin başarısızlık nedenleri verilmiştir. Bu bağlamda proje
teklifini sunmadan önce bir kontrol listesi hazırlanarak eksiklikler giderilebilir
Kontrol listesi şunları içermelidir ( Sevkan Soyuer,AB fonları ve AB destekli
Projelerin gerçekleştirilmesi, www.ibb.gov.tr);
· Tüm istenilen belgeler tamam mı?
· Ortaklar uygun mu?
· Ortak çalışmalar yapabilecek uyumda mı?
· Sorumluluklar, kritik kütle tanımı vs açıkça belirtilmiş mi?
· Tüm sorulara yanıt getiriyor mu?
· Çalışma programına uygun mu?
· Amaçlar açık mı?
· Projenin nasıl yönetileceği gerekli açıklıkta mı?
· Proje teklifi ciddi bir ticari ihale olarak kabul edilmeli,
· Kontrol listesi gözden geçirilmelidir,
· Projeler konusunda tecrübeli kişilerce Brüksel’ e iletilmeden okunarak
değerlendirilmeli ve düzeltilmelidir.
80
3. 5. Türkiye’ den Sunulan Projelerin Bir Değerlendirilmesi
Türkiye’ deki AB projelerini MEDA dönemindeki projeler ve Katılım Öncesi
dönemdeki AB projeleri olarak incelemek daha yararlı olacaktır. Çünkü Helsinki
Zirvesi (1999)’ nde ülkemizin tam üyeliğe adaylığının kabul edilmesiyle AB-Türkiye
mali işbirliğinde yeni bir yapılanmaya gidilmiştir. Bu süreçte çeşitli kaynaklar
vasıtasıyla sağlanan yardımlar tek bir bütçe adı altında toplanmıştır ve AB mali
yardımları AB’ ye uyum amacıyla tanımlanan projeler bazında kullandırılmaya
başlanmıştır. Bu projeler müktesebat uyumu; müktesebat uyumu için gerekli idari
kapasite oluşturulması ve bunun için gerekli yatırım ihtiyacı; ekonomik ve sosyal uyum
projeleri (sınır ötesi işbirliği, bölgesel kalkınma ve KOBİ projeleri gibi) gibi hedefler
doğrultusunda kullandırılmaya başlanmıştır.
Bu bağlamda MEDA Dönemi (1996-2001)’ ne ait 33 adet proje halen devam
etmekte olup bunlardan on tanesi bitmek üzeredir (www.abgs.gov.tr).
Katılım öncesi dönemde ise 2002 yılına ait 18 proje tamamlanmak üzeredir;
2003 yılına ait 28 projenin uygulamaları sürmektedir; 2004 yılına ait 38 projenin
uygulamaları 2005 yılı sonlarında başlayacaktır. 2005 yılına ait 35 projenin
uygulamaları 2006 yılı içinde başlayacaktır (www.abgs.gov.tr).
81
Kaynak: www.abgs.gov.tr
Yukarıdaki diyagramda AB’ nin 2002-2005 döneminde hangi alanlarda yardım
kullandırdığı yüzdesel olarak gösterilmiştir. Buna göre en çok topluluk programları ve
bölgesel programlarda yardım kullandırılmaktadır. Bu bağlamda AB mali yardımlarının
ekonomik ve sosyal uyum projelerinde daha çok kullandırıldığı gözükmektedir.
Tablo 15’ te Ülkemizin MEDA döneminde sunduğu projeler verilmiştir.
Enerji
1%
İstatistik
2%
Taşımacılık
Politikası
2%
Malların Serbest
Dolaşımı
3%
Gümrük Birliği
4%
Sınırötesi İşbirliği
1%
Diğer
5%
Bölgesel Gelişme
20%
KOBİ'ler
5%
İstihdam
6%
Sosyal Politika
4%
Topluluk
Programları ve
Proje Hazırlama
Siyasi Kriterler 19%
6%
Tarım
7%
Çevre
7%
Adalet ve İçişleri
8%
82
Tablo-15. MEDA Dönemine Ait Projeler
Yılı Projenin Adı Sorumlu Kurum/
Kuruluşlar
1996
Otomotiv Yan Sanayi Organize
Küçük Sanayi Bölgesi
KOSGEB
1996
Tekstil Sektörü Mesleki Eğitim
Merkezi
KOGEB
1996 İş Geliştirme Merkezleri Projesi KOSGEB
1996
Ayakkabıcılık Sektörü Mesleki
Eğitim Merkezi
KOSGEB
1996 AB Bilgi Ağı Projesi KOSGEB
1996 Tekstil Sektöründe Çevre Standartları KOSGEB
1996 Gıda Denetimi Laboratuarları Projesi
Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı
1996 Mesleki Eğitimin Güçlendirilmesi Milli Eğitim Bakanlığı
1997 Kadın Girişimciliğin Desteklenmesi TESK
1997 Şanlıurfa İçme Suyu Şanlıurfa Belediyesi
1998 Üreme Sağlığı Projesi Sağlık Bakanlığı
1998 Mesleki Eğitim ve Çıraklık Projesi Milli Eğitim Bakanlığı
1998
AB İş Geliştirme Merkezleri
Kurulması
TOBB
1998 Mechatronics Merkezi Kurulması Boğaziçi Üniversitesi
1998
İstanbul’un Fener-Balat tarihi
semtlerinin restorasyonu
Fatih Belediyesi/ İstanbul
1999 İdari İşbirliği I
Avrupa Komisyonu
Temsilciliği
1999
Fikri Mülkiyet Haklarının Etkili
Uygulanması
Adalet Bakanlığı
1999 Temel Eğitime Destek Milli Eğitim Bakanlığı
2000 “Jean Monnet” Burs programı Dışişleri Bakanlığı
2001 GAP bölgesel kalkınma Programı GAP BKİ.
2001 Yerel Yönetimler Reform Programı İçişleri Bakanlığı
2001 Yargının Modernizasyonu Adalet Bakanlığı
2001
Marmara Deprem Rehabilitasyona
Destek
Başbakanlık(Proje
Uygulama Birimi)
2001 İdari İşbirliği II AB Genel Sekreterliği
2001
Türkiye’de İstatistik Sisteminin
Güçlendirilmesi
Devlet İstatistik Enstitütsü
2001 Doğu Anadolu kalkınma Programı DPT Müs.
83
Tablo-15’ in devamı
2001 Kalite Altyapısına Destek Dış Ticaret Müsteşarlığı
2001
Topluluk Programlarına Katılım
Katkı Payı
Merkezi Olarak
Yönetiliyor, Dışişleri
Bakanlığı tarafından
koordine ediliyor
2001 KOBİ’ler için Finans Kolaylığı
Türkiye Sınai kalkınma
Bankası
2001 Küçük İşletmeler Kredi Programı
Alman Kalkınma Bankası
(Kreditanstalt für
Wiederaufbau)
2001
Katılım Öncesi Yardım için Genel
Tahsisat
Avrupa Komisyonu
Temsilciliği
Kaynak : www.tmmmb.org.tr
Tablo 16’da 2002-2004 dönemine ait AB projeleri verilmiştir.
84
Tablo-16. 2002-2004 Yılı AB Projeleri
Proje Adı Uygulayıcı Kuruluş Toplam Bütçe
Organize suçlarla mücadelenin
güçlendirilmesi
İçişleri Bakanlığı 1.610.00 €
Sınır Yönetim Stratejisinin
Uygulanmasına Yönelik Faaliyet
Planının Geeliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 807.000 €
Ulusal Uyuşturucu İzleme
Merkezinin Oluşturulması ve
Ulusal Uyuşturucu Stratejisinin
Geliştirilmesi ve Uygulanması
İçişleri Bakanlığı 1.400.000 €
Türkiye’nin İltica ve Göç
Stratejisinin Uygulanmasına
Yönelik Faaliyet Planının
Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 807.000 €
İçişleri Bakanlığı
İfade Alma Yöntemlerinin ve
Odalarının Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 2.276.500 €
Kara Para Aklama ile
Mücadelenin Güçlendirilmesi
Maliye Bakanlığı (MASAK) 9.250.000 €
İş Sağlığı ve Güvenliği ve
İŞGÜM
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
8.167.000 €
Çevre Alanında Kapasitenin
Geliştirilmesi
Çevre Bakanlığı 17.300.000 €
Devlet Yardımları İzleme ve
Denetleme Kurulunun Kurumsal
Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Devlet Yardımları İzleme ve
Denetleme Kurulu
1.000.000 €
Türkiye’nin AB Veterinerlik
Müktesebatına Uyumu
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 17.044.000 €
Türkiye’nin AB Bitki Sağlığı
Müktesebatına Uyumu
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 5.313.000 €
Deniz Taşımacılığı Güvenliğinin
Arttırılmasının Desteklenmesi
Denizcilik Müsteşarlığı 2.715.000 €
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu’nun Kurumsal
Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu
1.068.000 €
Telekomünikasyon Kurumu’nun
Kurumsal Kapasitesinin
Güçlendirilmesi
Telekomünikasyon Kurumu 2.300.000 €
Uygunluk Değerlendirme /Piyasa İstanbul Teknik Üniversitesi
Tablo-16’ nın devamı
85
Avrupa Birliği’ne Entegrasyon
Sürecinin Desteklenmesi
Faaliyetleri
Avrupa Birliği Genel Sekreterliği 4.000.000 €
Topluluk Programları ve
Ajanslarına Katılım
Türkiye Cumhuriyeti 52.862.717 €
Aktif İşgücü Piyasası Stratejisi IŞKUR 50.000.000 €
Türk Polisinin Denetime
Açıklığının, Verimliliğinin ve
Etkinliğinin Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 2.580.500 €
İnsan Hakları, Demokrasi ve
Vatandaşlık Eğitiminin
Geliştirilmesi
Milli Eğitim B. 5.050.000 €
Sivil Toplum Kuruluşları ile
Kamu Kuruluşları Arasındaki
İşbirliğinin Geliştirilmesi ve
STK’ ların Demokratik
Katılımcılık Seviyelerinin
Arttırılması
AB Genel Sekreterliği 2.000.000 €
Polisin Adli Kapasitesinin
Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı
İnsan Ticaretiyle Mücadele için
Kurumsal Kapasitenin
Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 1.200.000 €
Kara Paranın Aklanmasıyla,
Suçun Mali Kaynakları ve
Terörizmin Finansmanı ile
Mücadelenin Güçlendirilmesi
İçişleri Bakanlığı 2.334.000 €
Vize Politikası ve Uygulamaları Dışişleri Bakanlığı 1.919.000 €
Gümrüklerin Modernizasyonu Gümrük Müsteşarlığı 6.875.000 €
Uygunluk Değerlendirme
Kuruluşlarına ve San.ve
Tic.Bakanlığına Bazı Yeni
Yaklaşım Direktiflerinin
Uygulanmasında Destek
Verilmesi
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 7.000.000 €
Piyasa Gözetimi Alanında
Telekomünikasyon Sektörünün
Fiziki Altyapısının
Güçlendirilmesi
Telekomünikasyon 4.770.000 €
Türk Kamu İhale Sisteminin Kamu İhale Kurumu 1.820.000 €
Tablo-16’ nın devamı
86
Güçlendirilmesi
Balıkçılık Sektörünün Yasal ve
İdari Olarak AB Mevzuatına
Uyumu
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 6.602.761 €
Türk Elektrik Sisteminin UCTE
Elektrik Sistemine Bağlantısı
İçin Tamamlayıcı Teknik
Çalışmalar
Enerji Bakanlığı 1.500.000 €
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu için Düzenleyici Bilgi
Sistemi Geliştirilmesi
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu
1.085.000 €
Gaz İletimi ve Geçişi Alanında
BOTAŞ'a Teknik Yardım
BOTAŞ 1.800.000 €
Türkiye’de Enerji
Verimliliği’nin Geliştirilmesi
Enerji Bakanlığı 1.250.000 €
Türk Demiryolu Sektörünün
Yeniden Yapılandırılması ve
Güçlendirilmesi
Ulaştırma Bakanlığı (TCDD) 4.741.000 €
Türkiye’ye Hava Kalitesi,
Kimyasallar ve Atık Yönetimi
Konusunda Destek Sağlanması
Çevre Bakanlığı 5.800.000 €
Moda ve Tekstil Alanında İş
Kümesi
ITKIB 4.000.000 €
DPT Bölgesel Gelişme ve
Yapısal Uyum Genel
Müdürlüğüne Kurumsal ve İdari
Kapasite Geliştirme Desteği
DPT 800.000 €
Samsun (Amasya, Çorum,
Samsun, Tokat) Kastamonu
(Çankırı, Kastamonu, Sinop) ve
Erzurum (Erzurum, Erzincan,
Bayburt); İBB2 Bölgelerinde
Bölgesel Kalkınma
DPT 52.333.000 €
Bulgaristan’la Sınırötesi İşbirliği
– Ortak Küçük Projeler Fonu
DPT 500.000 €
Türk Kamu İç Mali Kontrol
Sisteminin AB Uygulamaları ve
Uluslararası Standartlar ile
Uyumlu Hale Getirilmesi
Maliye Bakanlığı 3.000.000 €
Sayıştay Başkanlığı’nın Denetim Sayıştay Başkanlığı 1.400.000 €
Tablo- 16’ nın devamı
87
Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Türkiye Yatırım Promosyon
Ajansı’nda Doğrudan Yabancı
Yatırımı Teşvik Fonksiyonunun
Geliştirilmesi
Hazine Müsteşarlığı 3.901.200 €
Hazine Müsteşarlığı Sigortacılık
Genel Müdürlüğünün ve Sigorta
Denetleme Kurulu’nun
Kapasitesinin Geliştirilmesi
Hazine Müsteşarlığı 3.100.000 €
AB Entegrasyon Sürecini
Güçlendirmeye Yönelik Destek
AB Genel Sekreterliği 4.000.000 €
Topluluk Program ve Ajanslarına
Katılım
Dışişleri Bakanlığı 84.700.000 €
Türkiye'de İnsan Hakları
Alanında Reform Programlarının
Uygulanması
Başbakanlık İnsan Hak.
Başkanlığı, Adalet Bakanlığı,
İçişleri Bakanlığı
5.461.000 €
Türkiye'de İstinaf
Mahkemelerinin Kurulması
Adalet Bakanlığı 1.400.000 €
Sivil Toplum Kuruluşlarına
Yönelik Kamu Hizmetleri ve
Kalite Standartlarının
İyileştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 7.127.000 €
Sivil Toplumun Geliştirilmesi
Amacıyla Örgütlenmenin
Desteklenmesi
İçişleri Bakanlığı 7.127.000 €
Sivil Toplumun Geliştirilmesi
Amacıyla Örgütlenmenin
Desteklenmesi
ABGS-Sivil Toplum Geliştirme
Merkezi Derneği (STGMD)
2.520.000 €
Türkiye'de Ombudsman
Sisteminin Kurulması
Adalet Bakanlığı 1.170.000 €
Kültürel Haklara Destek
Basın-Yayın ve Enformasyon
Gn.Md., Kültür ve Turizm
Bakanlığı
2.500.000 €
Tekstil, İnşaat Malzemeleri,
Gübreler, Asansörler, Otomatik
Olmayan Tartı Aletleri ve Yasal
Metroloji kapsamındaki AB
Direktiflerinin Uygulanmasına
Yönelik Olarak Piyasa Gözetimi
Laboratuvarlarının
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı
3.936.260 €
Tablo-16’ nın devamı
88
Desteklenmesi Projesi
Belirli Alanlardaki Piyasa
Gözetimi Faaliyetleri için
Türkiye’deki Bakanlıkların
Kapasitelerinin Güçlendirilmesi
Projesi
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Sağlık Bakanlığı, Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı, Bayındırlık
ve Iskan Bakanlığı, Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığ
6.000.000 €
Sağlık Bakanlığı, Çevre ve
Orman Bakanlığı ile Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı’nın İyi
Laboratuvar Uygulamaları
Alanındaki Müktesebat Uyumu
ve Uygulama Çalışmalarını
Güçlendirme
Çevre ve Orman Bakanlığı
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Sağlık Bakanlığı
1.500.000 €
Korsanlıkla mücadele odaklı
olmak üzere Türkiye'nin fikri
mülkiyet hakları alanındaki
mevzuatının uyumu ve etkin
uygulanmasına destek
sağlanması projesi
Kültür ve Turizm Bakanlığı 2.743.000 €
Tüketicinin Korunması Alanında
Türkiye’nin AB Mevzuatına
Uyumu ve İlgili Uygulama
Çalışmalarına Destek Verilmesi
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 3.271.000 €
Sermaye Piyasası Kurulu’nun
AB Sermaye
Piyasalarına Uyumunun
Desteklenmesi
Sermaye Piyasası Kurulu 2.450.000
Organik Tarımın Geliştirilmesi
ve Organik Tarım Alanında AB
ile Mevzuat Uyumunun
Sağlanması
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 1.260.000 €
AB Ortak Tarım Politikasının
Uygulanmasına Hazırlık Projesi
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 2.075.000
Çevre ve Orman Bakanlığı’nın
Özel Atık
Yönetimi ve Gürültü Yönetimi
kapasitelerinin
Güçlendirilmesi
Çevre Bakanlığı 3.100.000 €
Sağlık Bakanlığı’nın Biyosidal
Ürünler ve Su
Alanlarında Yürüttüğü Mevzuat
Uyumu ve
Uygulama Çalışmalarının
Desteklenmesi
Sağlık Bakanlığı 5.000.000 €
Sürdürülebilir Kalkınmanın
Sektör Politikalarına
DPT Müsteşarlığı 3.000.000€
Tablo-16’ nın devamı
89
Entegrasyonu
Türk Gümrük İdaresinin
Modernizasyonu
Gümrük Müsteşarlığı 28.552.800 €
Türk Vergi İdaresinin
Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Maliye Bakanlığı 6.175.000 €
Gıda Güvenliği ve Kontrol
Sisteminin Yeniden
Yapılandırılması ve
Güçlendirilmesi
Tarım ve Köy. Bk. 4.200.000 €
Çocuk Işçiliğinin En Kötü
Biçimlerinin Ortadan
Kaldırılması
Çal.& Sos.Güv. Bk. Çal.& Sos.Güv. Bk.
Yenilik ve Değişim için Sosyal
Diyalogun
Güçlendirilmesi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
4290.000 €
Bulaşıcı Hastalıkların İzleme ve
Kontrolünün Güçlendirilmesi
Sağlık Bakanlığı 3.000.000 €
Kansersiz Yaşam Sağlık Bakanlığı 5.445.000 €
Türkiye’deki Karayolu
Taşımacılığı
Sektörünün AB Müktesebatı İle
Uyumlu
Hale Getirilmesi İçin Destek
Sağlanması
Ulaştırma Bakanlığı
İçişleri Bakanlığı 5.550.000 €
Türk Elektrik Sisteminin Frekans
Kontrol
Performansının UCTE
Kriterleriyle
Uyumlu Hale Getirilmesi
Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı (TEIAŞ)
2.500.000 €
Hazine Kontrolörleri Kurulunun
Denetim
Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Hazine Müsteşarlığı 920.000 €
Türkiye’de Çocuklar İçin İyi
Yönetişim, Koruma ve Adalet
İçişleri Bakanlığı (Jandarma
Gen.
Kom.), İçişleri Bakanlığı
(Emniyet
Gen. Md.), Adalet Bakanlığı,
Sos.
Hiz. Ve Çocuk Esir., Kurumu,
Milli Eğitim Bak., TR. Barolar
Birliği
6.021.200 €
Türkiye’de Denetimli
Serbestliğin
Geliştirilmesi
Adalet Bakanlığı 1.600.000 €
Jandarmanın Modernizasyonu
Projesi
İçişleri Bakanlığı (Jandarma
Gen.
Kom.)
2.120.000 €
Sınır Polisi için Eğitim Sistemi
Geliştirilmesi
İçişleri Bakanlığı 1.840.000 €
Ön Ulusal Kalkınma
Programının Uygulanmasına ve
Yapısal Fonlara Hazırlığa Destek
Sağlanması
DPT Müsteşarlığı 2.500.000 €
Konya (Konya ve Karaman),
Kayseri (Kayseri, Sivas ve
DPT Müsteşarlığı 90.670.000 €
Tablo-16’ nın devamı
90
Yozgat), Malatya (Malatya,
Bingöl, Elazığ ve Tunceli) ve
Ağrı (Ağrı, Iğdır, Kars ve
Ardahan)
İBBS II Bölgelerinde Bölgesel
Kalkınma Programı
Edirne Ekmeçizade
Kervansarayının Restorasyonu
DPT Müsteşarlığı 3.335.000 €
Bulgaristan ile Sınır Ötesi
İşbirliği
(Küçük Ölçekli Ortak Proje
Fonu)
DPT Müsteşarlığı 500.000 €
Türkiye-Yunanistan Sınır Ötesi
İşbirliği DPT Müsteşarlığı 2.419.000 €
AB Entegrasyon Sürecini
Güçlendirici Destek Faaliyetleri ABGS 7.000.000 €
Topluluk Programları ve
Ajanslarına Katılım Dışişleri Bakanlığı 91.299.000 €
Kaynak: www.sagliklikentlerbirligi.org.
Tablo 17’ de 2005 yılı AB projeleri verilmiştir.
91
Tablo-17. 2005 Yılı AB projeleri
YIL
PROJENİN ADI FAYDALANICI AB HİBESİ
ULUSAL
KATKI
TOPLAM
BÜTÇE
2005
Kolluk Şikayet
Sisteminin
Geliştirmek ve
Bağımsız Bir
Kolluk İnceleme
Komisyonu
Kurmak
İçişleri Bakanlığı 1.600.000€ 1.600.000€
2005
Sivil Toplum
Kuruluşlarına
Yönelik Hibe
Programı
Avrupa Birliği
Genel Sekreterliği-
Avrupa Komisyonu
Türkiye
Delegasyonu
10.500.000€ 10.500.000€
2005
Adli Tıp
Konusunda
Uzman Olmayan
Hekimler ile
Savcılıkların
İstanbul Protokolü
Konusunda
Eğitimi
Adalet Bakanlığı /
Adli Tıp Kurumu
2.925.000€ 75.000€ 3.000.000€
2005
Adalet Erişimin
Güçlendirilmesi
Adalet Bakanlığı 3.585.000€ 815.000€ 4.400.000
2005
Avrupa İnsan
Hakları
Sözleşmesi
Konusunda
Avukatların
Eğitimi
Türkiye Barolar
Birliği
1.300.000€ 1.300.000€
2005
Ulusal Gıda
Referans
Laboratuarının
Kurulması
Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı
4.849.000€ 1.550.000€ 5.3999.000€
2005
Türkiye’de Kuduz
Hastalığının
Kontrolünün
Güçlendirilmesi
Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı
9.103.750 2.780.750€
11.884.500€
92
2005 Sinir Kontrol
Noktalarının
Kurulması Projesi
Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı
10.000.000€ 3.250.000€ 13.250.000€
2005
Yeni Sıcak Su
Kazanları, Gaz
Yakan Aletler,
Kozmetikler,
Tıbbi Tanı
Cihazları ve
Veteriner Tıbbi
Ürünler
Sektörlerinde
Piyasa
Gözetimine
Destek Projesi
Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı
Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı,
Bayındırlık ve
İskan Bakanlığı
2.473.875€ 824.625€ 3.298.500€
2005
DPT Müsteşarlığı
Devlet Yardımları
Genel
Müdürlüğünün
Kurumsal
Kapasitesinin
Güçlendirilmesi
DPT Müsteşarlığı 1.000.000€ 1.000.000€
2005
Çanakkale
Bölgesel Katı
Atık Yönetimi
Projesi
Çanakkale
Belediyeler Birliği
11.900.000€ 4.700.000€ 16.600.000€
2005
Türk
Limanlarında ve
Kıyılarında Deniz
Güvenliğinin
Geliştirilmesi
Denizcilik
Müsteşarlığı
1.327.500€ 162.500€ 1.490.000€
2005
Binalarda Enerji
Verimliliği
Konusunda Kamu
Bilincinin
Artırılması
Elektrik İşleri Etüd
İdaresi Enerjisi ve
Tabi Kaynaklar
Bakanlığı
1.040.000€ 30.000€ 1.070.000€
Kaynak: www.tbmmm.org.tr
Tablo-17’ nin devamı
93
Tablo.18’ de 2005 yılına ait AB projelerinde toplam bütçe içinde AB ve Ulusal
katkısı gösterilerek sunulmuştur.
Tablo-18. 2005 Yılı AB Projeleri
YIL ALAN PROJENİN ADI FAYDALANICI AB HİBESİ
ULUSAL
KATKI
TOPLAM
BÜTÇE
2005
ESUİstihdam
Kadın
Girişimciliğin
Desteklenmesi
TESK
KOSGEB
4.725.000€ 75.000€
4.800.000
€
2005
ESUKOBİ’ler
Türkiye için İş
Kümesi
Politikasının
Hazırlanması
Dış Ticaret
Müsteşarlığı
6.000.000€
6.000.000
€
2005
ESUKOBİ’ler
Küçük İşletmeler
Kredi Programı
II.Aşama
Hazine Müsteşarlığı 20.000.000€ 5.800.000€
25.800000
€
2005
ESUKOBİ’ler
Türkiye için
FEMIP Destek
Programı
Hazine Müsteşarlığı 3.000.000€
3.000.000
€
2005
ESUKOBİ’ler
Moda ve Tekstil İş
Kümesi
ITKIB(İstanbul
Tekstil ve
Konfeksiyon
İhracatçı Birlikleri)
6.750.000 2.250.000€
9.000.000
€
2005
ESUSınırötesi
İşbirliği
Bulgaristan ile
Sınırötesi İşbirliği
(Küçük Ölçekli
Ortak Proje Fonu)
DPT Müsteşarlığı 500.000€ 500.000€
2005
ESUSınırötesi
İşbirliği
Türkiye-
Yunanistan
Sınırötesi
İşbirliği(İnterreg)
DPT Müsteşarlığı 3.509.000€ 846.000€
4.355.000
€
2005
ESUBölgesel
gelişme
TR 90 Trabzon
NUTS II Bölgesel
Kakınma
Programları
DPT Müsteşarlığı
18.000.000€ 6.000.000€
24.000000
€
ESU- Bölgesel DPT Müsteşarlığı 18.500.000€ 1.000.000€ 19.500000
Tablo-18’ in devamı
94
2005
Bölgesel
gelişme
Kalkınma
Programlarının
Hazırlanması,
Yönetimi ve
Uygulanması ve
Bölgesel
Kalkınma
Ajanslarının
Kurulmasına
Teknik Destek
Sağlanması
Projesi
€
2005
ESUBölgesel
gelişme
NUTS II
Bölgelerindeki
Kentsel Alanlarda
Ekonomik Ve
sosyal Sorunların
Çözümüne Destek
Projesi
Erzurum, Şanlıurfa,
Diyarbakır ve
Gaziantap Yerel
İdareleri
10.375.000€ 2.125.000€
12.500000
€
Kaynak: www.tmmmb.org.tr
95
SONUÇ
Bu çalışmada, Avrupa Topluluğu ile Türkiye arasında bir ortaklık yaratan
Ankara Antlaşması’ nın imzalandığı 1963 yılından günümüze kadar olan süreçte AB
tarafından ülkemize yapılan mali desteğin nitelik ve miktarlarına yer verilmiştir. AB,
bütçesinden sağlanan hibe yardımları ve AYB’ den sağlanan krediler olmak üzere birlik
ülkelerine, aday ülkelere ve çeşitli nedenlerle ilişkide bulunduğu üçüncü ülkelere çeşitli
mali yardımlarda bulunmaktadır.
Avrupa Birliği’ nin Türkiye’ ye yönelik mali desteği Türkiye’ nin 31 Mayıs
1959’ da AET’ ye ortak üyelik başvurusunun ardından 1963 yılında taraflar arasında
imzalanan Ankara anlaşmasının yürürlüğe girmesiyle başlamıştır.
Ülkemize Gümrük Birliği öncesi dönemde sağlanan mali yardımlar mali
protokoller çerçevesinde olmuştur. Gümrük Birliği öncesi dönemde 927 milyon Euro’
luk kredi, 78 milyon Euro’ luk hibe kullanılmıştır. Taahhüt edilen kredilerin %80’ i
hibelerin ise %17’ si gerçekleşmiştir. Bu dönemdeki yardımların bir çoğu ya
Yunanistan’ın vetosuna takılmış ya da AB-Türkiye ilişkilerinde zaman zaman ortaya
çıkan siyasi sorunlar nedeniyle askıya alınmıştır.
Gümrük Birliği sonrası dönemde mali yardımlarla Türkiye ekonomisinde GB’
ne bağlı olarak oluşacak yeni ihtiyaçların karşılanması amaçlanmıştır. Bu dönemde 557
milyon Euro kredi, 52 milyon Euro hibe olmak üzere toplam 755.3 milyon Euro
kullanılmıştır. Taahhüt edilen kredilerin %37’ si, hibelerin ise %7’ si gerçekleşmiştir.
Adaylık döneminde ise 2000-2003 dönemi için 698 milyon Euro, 2004-2006
dönemi için 1050 milyon Euro hibe taahhüt edilmiştir. 2000-2006 dönemi için 2.520
milyon Euro kredi taahhüt edilmiştir. Taahhüt edilen hibenin 698 milyon Euro’su,
kredilerin ise 1.250 milyon Euro’ su kullanılmıştır. Tek çerçeve tüzüğün yürürlüğe
girmesiyle Türkiye’ ye verilen kaynaklar Avrupa Toplulukları Bütçesinin katılım öncesi
yardımlar başlığı adı altında açılan ve Türkiye’ ye yönelik katılım öncesi yardım olarak
adlandırılan harcama kalemine aktarılmıştır. Bu süreçte Türkiye, AB program ve
projelerine katılma şansı elde etmiştir. Bunun sonucunda proje hazırlama, denetim ve
96
değerlendirme fonksiyonlarını yerine getirmek için merkezi olmayan yapılanma
oluşturulmuştur. Ancak bu dönemde de Türkiye’ nin yararlandığı mali yardımları üye
ve aday ülkelere yapılan yardımlarla karşılaştırdığımızda ülkemizin haksızlığa uğradığı
görülmektedir.
Örnek olarak 1996-2006 döneminde AB’ nin genel bütçesinden 10 merkezi ve
Doğu Avrupa ülkesine PHARE, ISPA ve SAPARD Programları kapsamında 66.7
milyar Euro kaynak aktarılmışken AB’ den Türkiye’ ye sağlanan mali yardım
miktarının 40 yıllık toplamı 2004 yılı itibariyle 1.456 milyar Euro’ dur ki AB’ nin bu
ülkelerle ilişkisi 1990’ lı yıllarda başlamış olup bu ülkelerden 10 tanesi 2004 tarihinde
ve iki tanesi de 2007 yılında üye olmuşlardır (Yıldız ve Yardımcıoğlu, 2004:102).
Sonuç olarak; Türkiye gerek Gümrük Birliği öncesinde gerekse Gümrük Birliği
sonrasında dönemde taahhüt edilen yardımlardan Birliğe üye ve aday ülkeler kadar
yararlanamamıştır. Diğer yandan ise ülkemizin daha fazla mali yardım alabilmesi için
daha fazla proje üretip proje havuzlarının oluşturulması; özel sektör ve sivil toplum
örgütlerinin AB sürecinde AB üye ve aday ülkelerle iletişimi ve işbirliği sağlanıp
eğitim, araştırma ve proje faaliyetleri artırılıp proje teklifleri çok sağlıklı ve birebir
yapılmalıdır. Projelerin tam bir listesi bulunmamaktadır, ayrıca projelerin
hazırlanmasıyla ilgili bir çok danışmanlık firmalarının bu işi ticari hale getirdiği
gözlenmektedir. Bunun için merkezi bir organizasyon kurulmalı ve çok başlılık ortadan
kaldırılıp proje üretmede özel sektör ve sivil toplum örgütlerine yol gösterilmelidir.
97
KAYNAKÇA
BİLİCİ, Nurettin (2004), Türkiye AB İlişkileri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
BİLİCİ, Nurettin (1997), Avrupa Birliği Mali Yardımları ve Türkiye, Ankara: Akçağ
Basım Yayım Pazarlama.
BOZKURT, Veysel (2000), Avrupa Birliği ve Türkiye, Bursa: Vipaş A.Ş.
BULUT, Müge (2004), İstanbul Ticaret Odası, No.2004-64.
CANSEVDİ, Hürrem (2004), Avrupa Birliği’ nin Bilim Araştırma ve Eğitim Politikaları
ve Türkiye’nin Uyumu, İKV Yayınları, No:19, İstanbul.
FOGG, Karen (2002), Avrupa Birliği’ nin Güncel Eğilimleri ve Türkiye, Türkiye
Bilimler Akademisi, Akademi Forumu 5, Ankara: Tübitak Matbaası.
GENÇKOL, Metin (2003), “Avrupa Birliği Mali İşbirliği Politikaları ve Türkiye”,
Uzmanlık Tezi.
İLERİ, Çisel (2004), 6. Çerçeve Programı, İKV, Türkiye’nin Katıldığı Avrupa
Topluluğu Programları, No.1.
KALAYCI, Rıdvan (2006), Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri Üzerine Ekonomik-Politik
Tezler, İstanbul: Beta.
KARABACAK, Hakan (2004), Türkiye-Avrupa Birliği Katılım Öncesi Mali İşbirliği ve
Proje Yönetimi, Ankara: Ayrıntı Basımevi.
KARABACAK, Hakan (2004), “Avrupa Birliği Mali Yardımları ve Türkiye ile Mali
İşbirliği”, Maliye Dergisi, Sayı:146, Mayıs-Ağustos.
KARLUK, Rıdvan (2005), Avrupa Birliği ve Türkiye, İstanbul: Beta Basım.
98
KAYMAKÇI, Oğuz (2005) (Editör), Avrupa Birliği Üzerine Notlar, Ankara: Nobel
Yayın Dağıtım.
KÜÇÜKYILMAZLAR, Aysun (2004), Avrupa Birliği’ nin Türk Kobilerine Yönelik
Programları, İstanbul Ticaret Odası,Yayın No: 48.
ODABAŞI, Arzu (2004), Türkiye’ ye Yönelik Avrupa Birliği Fonları ve Kullanım
Koşulları, İKV No:180, İstanbul.
ÖZDAĞ, Ümit (2003), “Avrupa Birliği’ nin Türkiye Politikaları”, Asam Yayınları,
Sayı: 1.
SÜNGÜ, Serdar (2004), “Avrupa Birliği Mali Yardımlarının Topluluğa Yeni Katılmış
ve Katılacak Olan Ülkelerle Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”, Sayıştay Dergisi,
Sayı:54, Temmuz-Eylül.
ÜLGER, İrfan Kaya (2003), Avupa Birliği El Kitabı, Ankara: Seçkin
Seminer(13.12.2004) Türkiye’ nin Dahil Olduğu AB Programları Ve Fonları, İstanbul
Ticaret Odası, Yayın No:2005-9.
YILDIZ, Habib ve YARDIMCIOĞLU, Fatih (2005), “Türkiye’ ye Yönelik Avrupa
Birliği Mali Yardımları ve Aday Ülkelerle Karşılaştırılması”, C.Ü İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, Cilt 6, Sayı:2.
Radikal Gazetesi, Kriter Dergisi (Türkiye-AB ilişkileri Haber Yorum Dergisi) Temmuz
2006.
İKV Yayınları (2003), AB ve Türkiye-AB İlişkileri Temel Kavramlar Rehberi, No:172,
İstanbul, Mayıs 2003.
Avrupa Birliği Mali Yardımları ve Türkiye ile mali işbirliği, www.sbg.gov.tr/calısmalar
(12 Nisan 2007).
AB Programları ve Türkiye, http://www.abmerkezi.org.tr, (17 Mart 2007).
99
Türkiye’ nin Avrupa Birliği Programlarına Katılımı, http:// www.foreigntrade.gov.tr/ab,
(9 Nisan 2007).
Türkiye-AB Mali İlişkileri.http:// www.foreigntrade.gov.tr/ab/mali/malisunusson,
(9 Nisan 2007).
Merkezi Olmayan Yapılanma, http://www.deltur.cec.eu.int, (7 Mayıs 2007).
Türkiye-Avrupa Birliği Mali İşbirliği Süreci, http://www.tepav.org.tr/tur/admin,
(7 Mayıs 2007).
Avrupa Birliği’ nin Türkiye’ ye Yönelik Mali Yardımları, http://www.btso.org.tr,
(7 Mayıs 2007).
Mali İşbirliğine Bakış, http:// www.abhaber.com (15 Mayıs 2007).
Türkiye-AB Mali ilişkileri, http:// www.foreigntrade.gov.tr/ab (15 Mayıs 2007).
http://www.ikv.org.tr, (15 Mayıs 2007).
http://www.ktu.edu.tr, (15 Mayıs 2007).
http://www.ekutup.dpt.gov.tr, (16 Mayıs 2007).
http://www.abgs.gov.tr, (16 Mayıs 2007).
http://www.aso.org.tr, (16 Mayıs 2007).
http://www.bursab.org.tr, (22 Mayıs 2007).
http://www.ua.gov.tr, (24 Mayıs 2007).
http://www.ris-mersin.info, (26 Mayıs2007).
100
http://www.tsrsb.gov.tr, (28 Mayıs 2007).
http://www.map.kosgeb.gov.tr,(278Mayıs 2007).
http://www.mess.org.tr, (1Haziran 2007).
http://gapdoğukalkınma.com/abfonlar/, (1 Haziran 2007).
http://www.sivas.gov.tr, (1 Haziran 2007).
http://www.muhasebetr.com, (1Haziran 2007).
http://www.dünyagazetesi.comtr, (1 Haziran 2007).
http://www.akademikiktisat.net, (5Haziran 2007).
http://www.tarihikentlerbirliği.org.tr, (5 Haziran 2007).
http://www.gaziantepeic.org, (7 Haziran 2007).
http://www.avrupa.info.tr, (14 Haziran 2007).
http://www.abturkiyebarobirlik.org.tr, (15 Haziran 2007).
http://www.antalya.gov.tr, (15 Haziran 2007).
http://www.arge.com, (15 Haziran 2007).
http://www.avrupapostası.org, (16 Haziran 2007).
http://www.eib.org, (16 Haziran 2007).
http://www.avrupavizeleri.com, (16 Haziran 2007).
101
http://www.bilisimdunyası.net.tr, (16 Haziran 2007).
http://www.cumhuriyet.edu.tr, (19 Haziran 2007).
http://www.econturk.org, (21 Haziran 2007).
http://www.abm-istanbul.org, (21 Haziran 2007).
http://www.abprojeleri.com, (21 Haziran 2007).
http://www.aof.edu.tr, (22 Haziran 2007).
http://www.globalmusavirlik.com, (23 Haziran 2007).
http://www.t-hasak.org, (3 Temmuz 2007).
http://www.2.iso.org.tr, (3 Temmuz 2007).
http://www.tbb.gov.tr, (4 Temmuz 2007).
www.tkb.com.tr, ( 5 Temmuz 2007).
www.marmara.edu.tr, (5 Temmuz 2007).
www.deik.org.tr, (5 Temmuz 2007).
www.kobifinans.cm.tr., (5 Temmuz 2007).
102
ÖZGEÇMİŞ
ADI-SOYADI : Sedef ŞAHİN
DOĞUM TARİHİ : 15.11.1981
DOĞUM YERİ : Bremen
MEDENİ HALİ : Bekar
TELEFON : 324- 341 68 42
CEP : 505-876 77 38 / 539-641 40 65
E-POSTA : sedef.sahin@hotmail.com
ÖĞRENİM
YÜKSEK LİSANS :
2004-2007 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
İktisat Anabilim Dalı ADANA
LİSANS :
2000-2004 Mersin Üniversitesi- İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
İktisat Bölümü MERSİN
LİSE :
1995-1999 Atatürk Lisesi (Süper Lise) MERSİN
ORTAOKUL :
1992-1995 Gazipaşa İlköğretim Okulu MERSİN
İLKOKUL :
1987-1992 Gazipaşa İlköğretim Okulu MERSİN
YABANCI DİL : İngilizce
BİLGİSAYAR : Windows 98-2000 XP, MS Office Programları ve
internet